Μια πανανθρώπινη ιστορία για τις κληρονομιές που μας βαραίνουν, για τις οικογένειες που μισιούνται κι αγαπιούνται με το ίδιο πάθος.
Ένα μυθιστόρημα για τις υποσχέσεις πάνω στις οποίες χτίζονται οι ζωές, οι οικογένειες και τα έθνη. Και για τη γη, που γίνεται μήλο της έριδας και θέατρο των βασάνων μας, μέχρι να μας δεχτεί όλους, δίκαιους και άδικους, στην αγκαλιά της…
Αυτά και πολλά περισσότερα είναι η Υπόσχεση του Damon Galgut, το βιβλίο που ξεχώρισε το 2021 και απέσπασε το βραβείο Booker. To μυθιστόρημα του Galgut επαινέθηκε από την κριτική επιτροπή του βραβείου Booker για το «ασυνήθιστο αφηγηματικό του στιλ, που εξισορροπεί τη “φωκνερική” πληθωρικότητα με τη “ναμποκοβιανή” ακρίβεια, ξεπερνά τα όρια και αποτελεί απόδειξη της άνθησης του μυθιστορήματος στον 21ο αιώνα».
«Ο χρόνος κυλάει διαφορετικά για όσους είναι αποκλεισμένοι από τον κόσμο».
Σε μια φάρμα έξω από την Πρετόρια οι Σουάρτ συγκεντρώνονται για την κηδεία της μητέρας της οικογένειας, αλλά κάτω από το πένθος βράζουν οι διαφορές τους…
Από τη νεότερη γενιά, ο Άντον και η Άμορ καταλήγουν να απεχθάνονται όσα αντιπροσωπεύει η οικογένειά τους, όπως η αθετημένη υπόσχεση στη μαύρη υπηρέτρια, τη Σαλομέ, που έχει περάσει όλη της τη ζωή δουλεύοντας γι’ αυτούς.
Της υποσχέθηκαν κάποια στιγμή ότι θα της δώσουν το σπίτι της, τη γη της… αλλά τα χρόνια και οι δεκαετίες περνούν και η υπόσχεση δεν εκπληρώνεται ποτέ.
«…. Αυτή εδώ (η Σαλομέ) δουλεύει στο σπίτι μια ζωή, από τότε που γεννήθηκε ο Άντον. Και τι δεν θα είδε, τι δεν θα άκουσε! Σχεδόν δεν τους προσέχεις, επειδή είναι συνέχεια ολόγυρα σαν τα φαντάσματα. Είναι λάθος, όμως, να πιστέψεις πως ισχύει το αντίστροφο, πάντα παρακολουθούν κι ακούνε, βοηθώντας όχι μόνο τον εαυτό τους, αλλά κι ο ένας τον άλλο. Ξέρουν όλα σου τα μυστικά, τα πάντα για σένα, ακόμα και τα πράγματα που δεν ξέρουν οι άλλοι λευκοί. Τους λεκέδες στα εσώρουχά σου, τις τρύπες στις κάλτσες σου. Πρέπει να τους ξεφορτώνεσαι προτού αρχίσουν να συνωμοτούν. Τούτη η γριά θα ’πρεπε να ’χε πάρει πόδι εδώ και πολύ καιρό….».
Η αφήγηση κυλάει από τον έναν χαρακτήρα στον άλλο.
Και, καθώς η χώρα περνάει από το σκοτεινό παρελθόν των φυλετικών διακρίσεων σε ένα –υποτίθεται– πιο δίκαιο παρόν, μια πολύ μεγαλύτερη υπόσχεση, προς έναν ολόκληρο λαό, μοιάζει να διαψεύδεται…
Οι ηθικές αδυναμίες της οικογένειας Σουάρτ στο μυθιστόρημα ερμηνεύτηκαν ως μια αλληγορία για τη Νότια Αφρική μετά το απαρτχάιντ και ως υπόσχεση των λευκών Νοτιοαφρικανών στους μαύρους Νοτιοαφρικανούς.
«Καθώς τα μέλη της οικογένειας βρίσκουν λόγους να αρνηθούν ή να αναβάλουν την κληρονομιά της (της μαύρης οικιακής βοηθού της οικογένειας), η ηθική υπόσχεση –η δυνατότητα ή η προσδοκία– της επόμενης γενιάς των Νοτιοαφρικανών και του ίδιου του έθνους φαίνεται να είναι εξίσου συμβιβασμένη, όπως των γονιών τους», γράφει ο John Day από τον Guardian, ενώ οι New York Times χαρακτηρίζουν τη γραφή του Galgut προσεγμένη, άκρως αυθεντική, τρυφερή και ανθρώπινη.
Και αυτό το συνειδητοποιείς από τις πρώτες σελίδες. Από τις λέξεις που είναι προσεκτικά επιλεγμένες, τις σελίδες που περνούν μεταφέροντάς μας τις σκέψεις, τις πράξεις και τους φόβους των χαρακτήρων, τους διαλόγους που μας μεταφέρουν την ένταση για να οδηγηθούμε τελικά στην κάθαρση. Σε εκείνες τις τελευταίες σκηνές, όπου αποδεικνύεται η στενότητα της σκέψης και της άποψης της οικογένειας με τα λόγια του Λούκας, λόγια που συγκλονίζουν, προκαλούν ταραχή, συγκινούν και αποδεικνύουν το ψέμα πάνω στο οποίο βασίστηκε η υπόσχεση εξ αρχής.
Καθηλωτικό, αυθεντικό, με εντυπωσιακό βάθος. Μια ιστορία που διαβάζοντάς την σφίγγεται η καρδιά σου, κόβεται η ανάσα σου και τριγυρίζει στο μυαλό σου μέρες μετά αφού έχεις κλείσει το βιβλίο.
Ένα μικρό απόσπασμα…
«… Μερικές φορές νιώθει πως η δουλειά της την εξαντλεί, μολονότι πρόθυμα τα δίνει όλα. Δεν χρειάζεται να κρατάει αποθέματα. Αυτά είναι τα μόνα κορμιά που αγγίζει πλέον, τα χαμένα στην άκρη του δρόμου, τα άρρωστα, που περιποιείται στο νοσοκομείο. Πασχίζοντας να κατευνάσει τον πόνο τους. Τα τελευταία μου ίχνη τρυφερότητας, φυλαγμένα για ανθρώπους που δεν γνωρίζω, που δεν με γνωρίζουν. Δεν έχει απομείνει αγάπη, μονάχα καλοσύνη, που ίσως να ’ναι και πιο δυνατή. Όπως και να ’χει, πιο ανθεκτική. Παρόλο που αγάπησα κάμποσους στην εποχή μου, όταν μπορούσα. Ποιους, Αμόρ; Μερικούς άντρες, μερικές γυναίκες στην πορεία της ζωής μου. Τι σημασία έχουν τα σώματα και τα ονόματα, τώρα είμαι μόνη. Αρκετά δύσκολο είναι να συνεχίζεις να αγαπάς τον εαυτό σου.
Τον τελευταίο καιρό είχε κάτι νύξεις για το πώς θα ήταν κάποια μέρα να περάσει απέναντι και να γίνει ένα με τις τάξεις των αδύναμων και των άρρωστων. Στη μέση του απογεύματος, έτσι κι έχει άπνοια, μερικές φορές υποφέρει αφάνταστα, η θερμοκρασία είναι πολύ υψηλή και δεν υπάρχει πουθενά ανακούφιση. Όλη σου η δύναμη αδειάζει από το κεφάλι σου. Βιώνει τώρα μια τέτοια στιγμή, σαν να καίγεται ολόκληρη. Την ώρα που ταΐζει έναν ασθενή, σταματάει απότομα για να κάνει αέρα. Ύστερα νιώθει ξαφνικά αδυναμία και κάθεται βαριά στην άκρη του κρεβατιού. Τι συνέβη; Το ’νιωσες κι εσύ αυτό;
Της παίρνει κάποια ώρα να συνειδητοποιήσει ότι κανείς άλλος δεν λιώνει. Μόνο εγώ. Η ζέστη έρχεται από μέσα, η μηχανή επαναφέρει τις ρυθμίσεις της, οι δεξαμενές των καυσίμων αδειάζουν και βγάζουν αναθυμιάσεις. Έτσι αισθάνεται, αν μη τι άλλο. Υποφέρει από εξάψεις ήδη εδώ και πάνω από έναν χρόνο, θα έπρεπε να τις έχει συνηθίσει πια, αλλά κάθε φορά την ξαφνιάζουν. Ποιος μου έβαλε φωτιά;».
Η Υπόσχεση του Damon Galgut σε μετάφραση της Κλαίρης Παπαμιχαήλ
Διαβάστε επίσης: Η Μπαλάντα του θλιμμένου καφενείου – Ένα νήμα συμπάθειας για τους μοναχικούς