Δες ένα παιδί διαφορετικά – δες ένα διαφορετικό παιδί.
«Το μωρό μου είναι τόσο προσκολλημένο σ’ εμένα». «Η κόρη μου δεν μπορεί να μοιράζεται». «Ο γιος μου δαγκώνει». «Η κόρη μου είναι τόσο ΘΥΜΩΜΕΝΗ – χτυπάει συνέχεια την αδελφή της». «ΓΙΑΤΙ δεν κάνουν ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΛΕΝΕ;»
Γιατί τα παιδιά μας φέρονται έτσι όπως φέρονται;
Η παιδαγωγική της παλιάς σχολής πιθανώς θα υποστήριζε ότι τα παιδιά μας είναι «ΑΤΑΚΤΑ».
Εγώ λέω ότι η παιδαγωγική της παλιάς σχολής κάνει λάθος!
Τα παιδιά μας δεν είναι «άτακτα» – απλώς προσπαθούν να μας πουν κάτι. Με τον μοναδικό τρόπο που γνωρίζουν.
Τα παιδιά κάτω των πέντε χρονών συχνά εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους με μια όχι αποδεκτή συμπεριφορά, επειδή ακόμα δεν γνωρίζουν τα κατάλληλα λόγια για να τα εκφράσουν. Και τα συναισθήματά τους τους φαίνονται ΤΕΡΑΣΤΙΑ, σαν να πρόκειται να καταστραφεί ΟΛΟΚΛΗΡΟΣ Ο ΚΟΣΜΟΣ, γιατί δεν έχουν συναισθηματικό φίλτρο στην ηλικία αυτή, κανέναν τρόπο να μειώσουν την έντασή τους ή να «γυρίσουν τον διακόπτη».
Το να διδάξουμε στα παιδιά μας πώς να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της μελλοντικής πνευματικής και συναισθηματικής υγείας τους.
Ο εγκέφαλός τους είναι απασχολημένος να αναπτύσσεται, να εξερευνά, να μαθαίνει. Αναπτύσσεται, μάλιστα, με ιεραρχικό τρόπο – από τη βάση προς την κορυφή, κατά κάποιον τρόπο. Για να γίνει πιο κατανοητό, οι επιστήμονες χωρίζουν τον εγκέφαλο σε μέρη. Όλα τα μέρη υπάρχουν κατά τη γέννηση και το καθένα συνδέεται με το άλλο, αλλά κάθε μέρος έχει και τις δικές του ξεχωριστές λειτουργίες.
Για να καταλάβουμε τα παιδιά μας και γιατί κάνουν αυτό που κάνουν, πρέπει πρώτα να καταλάβουμε αυτά τα διαφορετικά μέρη και πώς επηρεάζουν τη συμπεριφορά των παιδιών μας.
Για να κατανοήσουμε πιο εύκολα τον εγκέφαλο των παιδιών μας, θα φανταστούμε ένα δέντρο (ο εγκέφαλος) και σε αυτό τα τρία μέρη του – Μια σαύρα, ένας μπαμπουίνος και μια σοφή κουκουβάγια.
Το πρώτος μέρος, η σαύρα είναι αυτό που θεωρούμε «εγκέφαλο επιβίωσης».
Μέρος αυτού του εγκεφάλου είναι να κρατάει τα παιδιά μας ζωντανά. Ελέγχει τον παλμό της καρδιάς και τη θερμοκρασία του σώματος, τον ύπνο των παιδιών μας, την αναπνοή τους, την ισορροπία τους, την όρεξη και την πέψη τους. Ο εγκέφαλος επιβίωσης αντιδρά σε οτιδήποτε ενδέχεται να είναι απειλητικό για τη ζωή μας – είτε είναι κάτι που συμβαίνει μέσα στο σώμα μας, για παράδειγμα, αν τα παιδιά μας πεινάνε, είτε εξωτερικά, για παράδειγμα, όταν κάποιος τρέχει καταπάνω τους κουνώντας απειλητικά τις γροθιές του και φωνάζοντας.
Η σαύρα μας εμπλέκεται σε αυτό που είναι γνωστό ως «αντίδραση άγχους». Τα συμπτώματα του φόβου γεννιούνται πρώτα εδώ, στο εγκεφαλικό στέλεχος, και μας βάζουν σε κατάσταση μάχης/φυγής/παγώματος· αυτό σημαίνει ότι, αν νιώσουμε απειλή, μπορεί να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας και να πολεμήσουμε ή μπορεί να γυρίσουμε και να το βάλουμε στα πόδια, όπως η σαύρα, ή, κατά τον ίδιο τρόπο, αν δεν φαίνονται να υπάρχουν πολλές πιθανότητες να γλιτώσουμε, τότε μπορεί απλώς να παγώσουμε… ελπίζοντας ότι η απειλή θα εξαφανιστεί.
Η σαύρα δεν «επιλέγει» να φερθεί με ορισμένο τρόπο – η συμπεριφορά της είναι αυτόματη. Μπορούμε να το δούμε στην πραγματικότητα με τη «γρήγορη σαν αστραπή» συμπεριφορά των δικών μας παιδιών.
Αν το μωρό σας γκρέμισε το μπάνιο από τα ουρλιαχτά όταν το πλένατε για πρώτη φορά, μπορείτε να φανταστείτε τη σαύρα να πετάγεται για να το υπερασπιστεί διαμαρτυρόμενη για το σοκ της ξαφνικής αλλαγής θερμοκρασίας. Και είναι η σαύρα που ωθεί το μωρό να βγάλει εκείνη την αγωνιώδη κραυγή καθώς μας λέει ορθά κοφτά: «ΠΕΙΝΑΩ!».
Ο τρόπος με τον οποίο θα αντιδράσετε εσείς είναι πολύ σημαντικός, γιατί δείτε τι συμβαίνει: η υγιής ανάπτυξη της ΣΑΥΡΑΣ είναι κρίσιμη, όχι μόνο για τη σωματική υγεία του παιδιού σας αλλά και για τη μελλοντική ψυχική του υγεία.
Κάθε φορά που ανταποκρίνεστε όταν το μωρό σας σας φωνάζει, κάθε φορά που το ηρεμείτε και το παρηγορείτε και φροντίζετε τις ανάγκες του, συμβάλλετε στο να χτιστούν θετικές συνδέσεις στον εγκέφαλό του. Όσο πιο θετικές συνδέσεις κάνει η «σαύρα» του παιδιού σας (συγκεκριμένα, ότι, αν/όταν σας χρειαστεί, θα είστε εκεί), τόσο πιο πιθανό είναι να μπορεί το παιδί σας να διαχειριστεί προκλήσεις στο μέλλον.
Έτσι αναπτύσσεται η ψυχική ανθεκτικότητα. Η ανθεκτικότητα γεννιέται όχι με το να ρίξουμε τα παιδιά μας «στα βαθιά», αλλά μάλλον με το να βάλουμε πρώτα τα θεμέλια, προσφέροντας χωρίς όρους αγάπη και στήριξη στην αρχική, πιο ευάλωτη αυτή περίοδο της ζωής τους. Κάνοντάς το αυτό τώρα, βοηθάμε τα παιδιά μας να χτίσουν ισχυρές, υγιείς βάσεις στον εγκέφαλο, που θα διαρκέσουν σε ολόκληρη τη ζωή τους.
Το δεύτερο μέρος, ο μπαμπουίνος είναι το μεταιχμιακό σύστημα ή, όπως είναι γνωστό, ο «συναισθηματικός εγκέφαλος». Εμπλέκεται στην επεξεργασία και στη ρύθμιση των έντονων συναισθημάτων των παιδιών μας, όπως ο θυμός και η χαρά, καθώς και στην κοινωνική τους συμπεριφορά, στο πώς σχετίζονται με τους άλλους ανθρώπους.
Καθορίζει επίσης πώς τα μωρά και τα μικρά παιδιά επεξεργάζονται αυτό που συμβαίνει στον κόσμο γύρω τους – αυτό που βλέπουν, ακούν, γεύονται, μυρίζουν και αγγίζουν. Εκεί εδράζεται μεγάλο μέρος της μνήμης και του λόγου τους, όπως επίσης και η αντίδρασή τους στο άγχος – πώς αντιδρούν όταν νιώσουν ότι βρίσκονται σε κίνδυνο.
Ο μπαμπουίνος ελέγχει την κοινωνική συμπεριφορά των παιδιών μας, όπως η φροντίδα και η στοργή, η παιχνιδιάρικη διάθεση και το δέσιμο με τους άλλους. Ελέγχει όλα τα μεγάλα συναισθήματα, όπως ο φόβος και η οργή, η χαρά και η εμπιστοσύνη. Ο «μπαμπουίνος» του παιδιού σας δεν μπορεί να συλλάβει έννοιες όπως ο χρόνος (δεν φοράει ρολόι!) ούτε μπορεί να εφαρμόσει τη λογική. Είναι μπαμπουίνος και ζει σε μεγάλο βαθμό στο εδώ και στο τώρα. Ο μπαμπουίνος, όπως η σαύρα, είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια και για την επιβίωση των παιδιών μας.
Όταν μπορούμε να κατανοήσουμε ποια είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από τη συμπεριφορά του παιδιού μας, όταν τα κατευνάζουμε, τα στηρίζουμε και τα καθησυχάζουμε αν αισθάνονται απειλή ή φόβο, αυτό συμβάλλει στο χτίσιμο θετικών συνδέσεων στον εγκέφαλο και ενισχύει τον δεσμό αγάπης ανάμεσά μας. Οδηγεί σε αυτό που στην ψυχοθεραπεία αποκαλούμε «ασφαλή δεσμό».*
Ο Βρετανός ψυχίατρος John Bowlby όρισε τον ασφαλή δεσμό ως «μια μόνιμη ψυχολογική σύνδεση ανάμεσα σε ανθρώπους». Αυτό σημαίνει ότι, όταν τα παιδιά μας βιώνουν άγχος, αισθάνονται απειλή ή φόβο, εύκολα θα μας φωνάξουν ή θα στραφούν σε εμάς, επειδή έχουν μάθει ότι μπορούμε να τα βοηθήσουμε, ότι μπορούν να μας εμπιστευθούν να μετριάσουμε τους φόβους τους και να αντέξουμε τα έντονα συναισθήματά τους. Ο ασφαλής δεσμός συμβάλλει στη μελλοντική ψυχική υγεία των παιδιών μας και στην ψυχική τους ευημερία.
Το μέρος του εγκεφάλου μας που έχει να κάνει με την επιβίωση και εκείνο που έχει να κάνει με τα συναισθήματα συχνά αναφέρονται ως «κατώτερος εγκέφαλος» και συνδέονται στενά μεταξύ τους.
Το τρίτο μέρος, η σοφή κουκουβάγια. Η σοφή κουκουβάγια αντιπροσωπεύει τον «ανώτερο ή σκεπτόμενο εγκέφαλό μας», ειδικά τον προμετωπιαίο φλοιό. Είναι το πιο ανεπτυγμένο μέρος του εγκεφάλου και η πολυπλοκότητά του είναι αυτό που μας ξεχωρίζει από τα άλλα ζώα. Μας δίνει τη δύναμη της λογικής σκέψης και της φαντασίας και την ικανότητα να λύνουμε προβλήματα.
Η σοφή κουκουβάγια έχει τον έλεγχο όλων των υπέροχα πολύπλοκων σκέψεων που κάνουμε. Κατανοεί έννοιες όπως ο χρόνος και η συνείδηση, μπορεί να αναλύσει, να διηγηθεί ιστορίες, να εκλογικεύσει, να είναι δημιουργική, να διαχειριστεί έντονα συναισθήματα, να σκεφτεί λογικά, να δείξει καλοσύνη, λογική, ενσυναίσθηση και ενδιαφέρον για τους άλλους – ακόμα και να παράγει αφηρημένες σκέψεις και φαντασία. Η σοφή κουκουβάγια μάς επιτρέπει να «βλέπουμε τη μεγάλη εικόνα».
Σ’ εμάς τους ενήλικους η σοφή κουκουβάγια είναι πολύ σημαντική για τη συναισθηματική αυτορρύθμισή μας – την ικανότητά μας να ηρεμούμε τον εαυτό μας και τα συναισθήματά μας και να εμπιστευόμαστε ότι μπορούμε να ανταποκριθούμε σε οποιαδήποτε κατάσταση, όσο δύσκολη κι αν είναι, με έναν λογικό και γεμάτο αυτοπεποίθηση τρόπο.
Αλλά… έκτακτο δελτίο ειδήσεων – ακολουθεί ο τίτλος!
ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΜΑΣ ΠΑΙΔΙΑ ΔΕΝ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ ΜΙΑ ΣΟΦΗ ΚΟΥΚΟΥΒΑΓΙΑ ΑΚΟΜΑ!
ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΜΙΑ ΜΙΚΡΟΥΛΑ ΧΝΟΥΔΩΤΗ ΚΟΥΚΟΥΒΑΓΙΑ ΠΑΡΑ ΜΙΑ ΣΟΦΗ ΚΟΥΚΟΥΒΑΓΙΑ – είναι μια τόσο μικρή κουκουβάγια, που δεν μπορεί καν να πετάξει ακόμα. Έχει μικρούτσικες φτερούγες, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορεί να ορμήσει και να πάρει τη σαύρα και τον μπαμπουίνο στα φτερά της για να τους ηρεμήσει. Δεν μπορεί να τους βοηθήσει να ησυχάσουν γρήγορα, όταν χρειάζονται τη βοήθειά της.
Δεξιότητες όπως να καταλαβαίνουν την έννοια του χρόνου ή να έχουν την ηθική συνείδηση για να επιλύσουν ένα ηθικό δίλημμα ή να ξεχωρίζουν το σωστό και το λάθος ειλικρινά στο σημείο αυτό είναι παραπάνω από τις βασικές απαιτήσεις. Οπότε, κύριε δικαστά, δεν μπορούμε να καταδικάσουμε τα παιδιά μας ως «άτακτα», όταν ο εγκέφαλός τους ακόμα αναπτύσσεται.
Τα παιδιά μας δεν μπορούν εύκολα να διαχειριστούν τα έντονα συναισθήματα αυτά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Πρέπει να τα βοηθήσουμε, ώστε να είναι σε θέση να το κάνουν μόνα τους.
Θα υπάρχει ΠΑΝΤΟΤΕ ένας λόγος πίσω από τη συμπεριφορά του παιδιού σας. Κι εσείς μπορείτε πάντα να βοηθήσετε.
Και σε αυτό έχουμε πολύτιμους βοηθούς τα βιβλία.
*Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο «Δεν υπάρχουν άτακτα παιδιά!». Ένας καινοτόμος οδηγός για τις καθημερινές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας γονιός.
Διαβάστε επίσης: 3 βιβλία για παιδιά ψυχικά υγιή, ικανά και γεμάτα αυτοπεποίθηση