Γράφει η υπεύθυνη έκδοσης των εκδόσεων Διόπτρα και επιμελήτρια του έργου ο Ανήφορος Βίκυ Κατσαρού
76 χρόνια από τη συγγραφή του, ο Ανήφορος του Νίκου Καζαντζάκη βρίσκεται στις βιβλιοθήκες δεκάδων χιλιάδων αναγνωστών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από τις αρχές του 2023 ο Ανήφορος έχει εκδοθεί σε 4 γλώσσες και σύντομα θα ακολουθήσουν κι άλλες μεταφράσεις.
Στον Ανήφορο ο Καζαντζάκης γράφει με ένταση και αγωνία υπαρξιακή, αναλογιζόμενος όλα τα μεγάλα ερωτήματα που ταλανίζουν ένα σκεπτόμενο άτομο μέχρι και σήμερα. Και, όπως αποδεικνύεται, παραμένει επίκαιρος για τις αναγνώστριες και τους αναγνώστες πέρα από τα στενά όρια της χώρας μας.
Η Βίκυ Κατσαρού απαντά σε ορισμένες από τις πιο κοινές ερωτήσεις σας σχετικά με το έργο.
Γιατί ο Ανήφορος έχει εκδοθεί σε μονοτονικό;
Ο Καζαντζάκης έγραφε σε μονοτονικό, γεγονός που επέτασσε κι η ενεργή του ανάμειξη στο γλωσσικό ζήτημα. Αγωνίστηκε για την εξάπλωση μιας πανελλήνιας δημοτικής και υποστήριζε την εισαγωγή της στα σχολεία και την κατάργηση της καθαρεύουσας. Την Οδύσειά του θα τη μετέτρεπε σε ένα λεξικό της δημοτικής υπερβαίνοντας τις προηγούμενες ανεπιτυχείς προσπάθειές του και εξακολουθώντας με τον τρόπο αυτό να προσφέρει τις υπηρεσίες του στη δημοτική.
Γιατί ο Ανήφορος δεν είχε εκδοθεί μέχρι σήμερα;
Μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε. Ίσως γιατί ο Καζαντζάκης θέλησε να το εκδώσει στο εξωτερικό για να απευθυνθεί σε ένα παγκόσμιο κοινό ή γιατί η «Διεθνής του Πνεύματος» που θέλησε να δημιουργήσει τον απογοήτευσε.
Τι σημαίνει ο Ανήφορος στο καζαντζακικό σύμπαν;
Για τον Καζαντζάκη η ζωή δεν είναι κύκλος, αλλά στρόβιλος. Ροή ενέργειας που ξεκινά από το χώμα, την ύλη, για να φτάσει στον ουρανό, στο πνεύμα. Επομένως στο καζαντζακικό σύμπαν τα πάντα είναι ανήφορος, ανάβαση, αγώνας για εξύψωση, πάλη προς τον εξευγενισμό του ανθρώπου ώστε να γίνει πραγματικά άνθρωπος απορρίπτοντας τις συμβάσεις, περιφρονώντας το όριο του θανάτου, σπάζοντας τις φυλετικές διακρίσεις, αγαπώντας τη ζωή πάνω από όλα. Για τον Καζαντζάκη δεν υπάρχει άλλος δρόμος πέρα από τον Ανήφορο, την εξέλιξη. Εξάλλου η δαρβινική εξέλιξη διατρέχει όλα του τα έργα.
Ανήκει ο Ανήφορος στη μεγάλη λογοτεχνική σειρά του Καζαντζάκη;
Για τον Καζαντζάκη όλα είναι ανάβαση, γι’ αυτό κι ο Ανήφορος έχει τόσο σπουδαία θέση στο καζαντζακικό σύμπαν, με αυτή την ξεκάθαρη στάση του συγγραφέα να απέχει από κάθε μορφή στράτευσης, να καίγεται από τον πόθο για δράση, να βάζει τη ζωή πάνω από όλα, πάνω από την Ιδέα, να μη βολεύεται με τον θάνατο, μα να αποστρέφει πάντα τα μάτια από τη σύμβαση. Αυτός είναι ο Ανήφορος, ο δρόμος προς την ελευθερία, ο δρόμος προς τον Άνθρωπο. Κι ο Ανήφορος είναι πιο επίκαιρος από ποτέ, αν σκεφτούμε ότι ζούμε σε μια εποχή πνευματικής ένδειας, πολέμου, φτώχειας, όπου η τεχνολογική εξέλιξη έχει κυριεύσει τον άνθρωπο, κι όλα αυτά αποτελούν προβληματισμούς του Κοσμά και τον ωθούν σε δράση. Γιατί τα ίδια προβλήματα μας βασανίζουν και τώρα και αναζητούμε απαντήσεις.
Ποια είναι η θέση της γυναίκας στον Ανήφορο;
Στον Ανήφορο εξίσου βασική ηρωίδα είναι η Νοεμή, αυτή η τρομαχτική μα συνάμα τρυφερή γυναικεία φιγούρα που κουβαλά τη μνήμη του Ολοκαυτώματος. Πρόκειται για μια γυναίκα που παρακινεί σε δράση, δεν την αναστέλλει, πραγματική σύντροφος και συνοδοιπόρος του Κοσμά, που στέκεται δίπλα του βράχος και παρουσιάζεται ενίοτε πολύ πιο ορθολογίστρια από εκείνον σε ό,τι αφορά την πραγματικότητα και το αίσθημα της ευθύνης.
Τι σημαίνει η γλώσσα στον Καζαντζάκη;
Ο λόγος του Καζαντζάκη είναι σοβαρός, σωματικός, αψύς. Η γλώσσα του χαρακτηρίζεται από αρκετούς ιδιωματισμούς, ποιητικά και πεζά στοιχεία. Παρότι έχει κατηγορηθεί για ακκισμό, ο Καζαντζάκης θέλει να αποδώσει στον στοχασμό του λέξεις με ψυχή, που πάλλονται, σπαρταρούν, μακριά από τη γλωσσική αποτελμάτωση, την ένδεια, να ντύσει τις ιδέες του με τα κατάλληλα στολίδια, δημιουργώντας λέξεις με γλωσσικό και σημασιολογικό έρεισμα κι όχι καταφεύγοντας σε απλό δανεισμό ή ανακύκλωση όσων ήδη γνωρίζουμε. Εξάλλου στον Καζαντζάκη τα πάντα υποτάσσονται στη γλώσσα.
Κλείνοντας, να πούμε ότι στον Ανήφορο πάλλεται ακόμη ελεύθερα η φλέβα του Καζαντζάκη ως ποιητή. Υπάρχει ένας υπόγειος συναισθηματισμός κάτω από το κειμενικό χώμα αυτού του μυθιστορήματος, ένα αρμονικό ξεδίπλωμα της ιστορίας που συγκινεί με το πραγματικό βάθος της. Κι αυτή η ποιητικότητα στη γλώσσα του του επέτρεψε να υφάνει την αφηγηματική του δεινότητα, πλέκοντας ιστορίες που διαπερνούν τις δεκαετίες.
Υ.Γ. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα τα έργα του Καζαντζάκη στα ελληνικά.
Διαβάστε επίσης: