5 λεπτά μάθημα ιστορίας – Ο Μέγας Αλέξανδρος

Έως τον θάνατό του, σε ηλικία μόλις τριάντα δύο ετών, ο Μέγας Αλέξανδρος της Μακεδονίας είχε κατακτήσει μεγάλο μέρος του γνωστού τότε κόσμου, από την Ανατολία, τη Συρία και την Αίγυπτο στα δυτικά μέχρι τη Μεσοποταμία, την Περσία και την κεντρική Ασία στα ανατολικά — αλλά ακόμη και μέχρι την Ινδία. 

Η σύντομη σταδιοδρομία του, τα πολεμικά του κατορθώματα, η μεγαλοψυχία του προς τους ηττημένους και το ανήσυχο πνεύμα του τον μετέτρεψαν σε σπουδαίο ήρωα της αρχαιότητας. Τον Μεσαίωνα θεωρούνταν ένας από τους τρεις «Αγαθούς» του παγανιστικού κόσμου — μαζί με τον Έκτορα, τον θρυλικό ήρωα της Τροίας, και τον Ιούλιο Καίσαρα. Στις ημέρες μας, οι καινοτόμες στρατιωτικές τακτικές του μελετώνται ακόμη στις στρατιωτικές ακαδημίες όλου του κόσμου.

Η αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου ήταν, όμως, βραχύβια και μετά τον θάνατό του διαμοιράστηκε μεταξύ των φιλόνικων στρατηγών του. Παρότι η πολιτική ενότητα υπήρξε πρόσκαιρη, ο πολιτιστικός αντίκτυπος της εγκαθίδρυσης της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου αποδείχθηκε πολύ μονιμότερος, εγκαινιάζοντας έτσι μία νέα εποχή στην ανατολική Μεσόγειο και τη δυτική Ασία, την Ελληνιστική, που συνδύαζε αρχαία ελληνικά και γηγενή στοιχεία, και η οποία διήρκεσε μέχρι την εποχή των αραβικών κατακτήσεων χίλια περίπου χρόνια αργότερα.

%ce%ac%ce%b3%ce%b1%ce%bb%ce%bc%ce%b1-%ce%b1%ce%bb%ce%ad%ce%be%ce%b1%ce%bd%ce%b4%cf%81%ce%bf%cf%85-%ce%b8%ce%b5%cf%83%cf%83%ce%b1%ce%bb%ce%bf%ce%bd%ce%af%ce%ba%ce%b7Η άνοδος της Μακεδονίας
Το ορεινό βασίλειο της Μακεδονίας βρισκόταν βορείως της ζωτικής ενδοχώρας που αποτελούσαν η Θεσσαλία, η Αιτωλία, η Βοιωτία, η Αττική και η Πελοπόννησος. Αν και μιλούσαν την ελληνική διάλεκτο, οι Μακεδόνες για καιρό θεωρούνταν από τους υπόλοιπους Έλληνες άξεστοι και οπισθοδρομικοί, εν μέρει επειδή διατηρούσαν την κληρονομική μοναρχία, σε αντίθεση με τα πολιτικά συστήματα των ελληνικών πόλεων-κρατών.

Οι συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις τόσο στο εσωτερικό των ελληνικών πόλεων-κρατών όσο και μεταξύ τους, από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., επέφεραν μία αδυναμία την οποία οι Μακεδόνες κατάφεραν να εκμεταλλευτούν. Το 359 π.Χ., ο πατέρας του Αλεξάνδρου, Φίλιππος Β΄, ανέβηκε στον θρόνο αποφασισμένος να αδράξει την ευκαιρία που του προσέφερε το κενό ισχύος στον Νότο. Ο Φίλιππος αναδιοργάνωσε τον μακεδονικό στρατό προσθέτοντας ιππικό και ευκίνητο, ελαφρά οπλισμένο πεζικό στους δυσκίνητους σχηματισμούς μάχης των οπλιτών, τις γνωστές φάλαγγες, που χρησιμοποιούνταν μέχρι τότε για τη διάσπαση των εχθρικών γραμμών. Έχοντας εξασφαλίζει τα βόρεια σύνορά του, ο Φίλιππος έστρεψε την προσοχή του νότια, χρησιμοποιώντας τόσο τη διπλωματική όσο και την πολεμική οδό για να επιβάλει την κυριαρχία του στις ελληνικές πόλεις-κράτη, η οποία φτάνει στο απόγειό της με την αποφασιστική του νίκη στη Χαιρώνεια το 338 π.Χ.

Ο γιος του Φιλίππου, Αλέξανδρος, ήταν μόλις δεκαοκτώ ετών όταν διοίκησε την αριστερή πτέρυγα του μακεδονικού στρατού στη Χαιρώνεια. Ο πατέρας του είχε αντιληφθεί από καιρό τις δυνατότητες και τη φιλοδοξία του και είχε προσλάβει τον σπουδαίο φιλόσοφο Αριστοτέλη ως δάσκαλο του νεαρού πρίγκιπα και των συντρόφων του. Από τον Αριστοτέλη ο Αλέξανδρος απέκτησε μεγάλο ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία, την ιατρική και τη λογοτεχνία, και ένα από τα πολυτιμότερα αποκτήματά του ήταν ένα αντίτυπο των έργων του Ομήρου με σχόλια του Αριστοτέλη που του είχε δώσει ο ίδιος.

«Στην ηλικία μου ο Αλέξανδρος ήταν ήδη κοσμοκράτορας, ενώ εγώ δεν έκανα ακόμη τίποτα που να αξίζει».
– Ιούλιος Καίσαρας, όπως παρατίθεται στο έργο του Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι: Αλέξανδρος – Ιούλιος Καίσαρας, 1ος-2ος αιώνας μ.Χ.

Μία δεκαετία κατακτήσεων
Όταν δολοφονήθηκε, το 336 π.Χ., ο Φίλιππος σχεδίαζε εκστρατεία κατά της Περσικής Αυτοκρατορίας, παραδοσιακό εχθρό των Ελλήνων. Ο Αλέξανδρος δεν έχασε χρόνο και πραγματοποίησε τη φιλοδοξία του πατέρα του. Το 334 π.Χ. οδήγησε τον στρατό των 50.000 περίπου βετεράνων του στην Ασία και κέρδισε σειρά μαχών εναντίον των Περσών καθώς προήλαυνε μέσα από την Ανατολία, τη Συρία, την Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία. Το 331 π.Χ., αντιμετώπισε τον βασιλιά των Περσών, Δαρείο Γ΄, στην τεράστια πεδιάδα των Γαυγαμήλων, βορείως του Τίγρη ποταμού. Παρότι ο στρατός του ήταν περίπου διπλάσιος από του Αλέξανδρου, ο Δαρείος δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί τη στρατιωτική ιδιοφυΐα του αντιπάλου του και, καθώς οι στρατιωτικοί σχηματισμοί του υπερφαλαγγίστηκαν και διαλύθηκαν, ο ίδιος διέφυγε από το πεδίο της μάχης. Αργότερα, προς αγανάκτηση του Αλεξάνδρου, δολοφονήθηκε από έναν δυσαρεστημένο στρατηγό του.

Ο Αλέξανδρος αυτοανακηρύχθηκε Βασιλεύς Βασιλέων και διάδοχος του Δαρείου και άρχισε να προελαύνει μέσα από τις περσικές επαρχίες της κεντρικής Ασίας, όπως η Παρθία και η Βακτρία, στηριζόμενος όλο και περισσότερο σε Πέρσες στρατιώτες και διοικητές, ενώ παντρεύτηκε την πριγκίπισσα της Βακτρίας, Ρωξάνη. Όντας τόσο μακριά από την πατρίδα, ο Αλέξανδρος συνειδητοποίησε ότι ήταν αναγκαίο να συνεργαστεί με τους κατακτημένους λαούς και να υιοθετήσει τα έθιμά τους — όπως εκείνος της ανακήρυξής του σε θεό. Όμως, οι Μακεδόνες και οι άλλοι Έλληνες στρατιώτες του απογοητεύτηκαν από αυτές τις εξελίξεις. Παρότι τους οδήγησε σε μία επιτυχημένη εκστρατεία πάνω από τα όρη στην κοιλάδα του ποταμού Ινδού και στο Παντζάμπ, το 324 π.Χ. ο στρατός του προέβη σε ανταρσία και αρνήθηκαν να συνεχίσουν ανατολικότερα. Επιστρέφοντας προς τα δυτικά, ο Αλέξανδρος έφτασε στη Βαβυλώνα, όπου άρχισε να σχεδιάζει νέες εκστρατείες — κατά της Αραβίας και έπειτα, ενδεχομένως, στη δυτική Μεσόγειο, για να πολεμήσει κατά των ανερχόμενων δυνάμεων της Καρχηδόνας και της Ρώμης. Όμως τα σχέδια αυτά δεν έμελλε να ευοδωθούν ποτέ, καθώς το 323 ο Αλέξανδρος πέθανε από πυρετό μετά από έντονη οινοποσία.%ce%bc%ce%b1%ce%ba%ce%b5%ce%b4%ce%bf%ce%bd%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%b1%cf%85%cf%84%ce%bf%ce%ba%cf%81%ce%b1%cf%84%ce%bf%cf%81%ce%af%ce%b1

Το άλογο του Αλεξάνδρου
Όταν ο Αλέξανδρος ήταν μικρός, υπήρχε ένα άλογο τόσο ατίθασο που κανείς δεν μπορούσε να το ιππεύσει. Όμως ο Αλέξανδρος κατάφερε να το τιθασεύσει. Του έδωσε το όνομα Βουκεφάλας. Από εκεί και έπειτα, ο Βουκεφάλας έγινε το αγαπημένο άλογο του Αλεξάνδρου. Μοιραζόταν μαζί του τις στερήσεις των εκστρατειών, και δεν άφηνε κανέναν άλλον να ανεβεί στη ράχη του. Σε ηλικία είκοσι τεσσάρων ετών, ο Βουκεφάλας κουβάλησε τον Αλέξανδρο στην καθοριστική επέλαση στη μάχη των Γαυγαμήλων, και έπειτα έφτασε μαζί του μέχρι την Ινδία. Εκεί, σε ηλικία τριάντα ετών, ο Βουκεφάλας πέθανε από εξάντληση και γηρατειά. Τόσο πολύ αγαπούσε το άλογό του ο Αλέξανδρος, που, προς τιμήν του, ονόμασε Βουκεφάλα την πόλη που ίδρυσε ανατολικά του ποταμού Ινδού.

Η κληρονομιά του Αλεξάνδρου
Όταν πέθανε ο Αλέξανδρος, η γυναίκα του η Ρωξάνη ήταν έγκυος, όμως δεν υπήρχαν ξεκάθαροι κανόνες διαδοχής. Κατά τον θρύλο, όταν ρώτησαν τον Αλέξανδρο στο νεκροκρέβατό του σε ποιον κληροδοτεί την αυτοκρατορία του, εκείνος απάντησε, «Στον ισχυρότερο». Ο αγώνας για την κατάληψη της εξουσίας που ακολούθησε ανάμεσα στους στρατηγούς του Αλεξάνδρου —κατά τον οποίο δολοφονήθηκαν τόσο η Ρωξάνη όσο και ο γιος της— διήρκεσε για ακόμη μία δεκαετία, μετά το πέρας της οποίας αναδείχθηκαν τρία βασικά κέντρα εξουσίας: Ο Σέλευκος εξουσίαζε μία τεράστια έκταση στη δυτική Ασία που συνέπιπτε σχεδόν με την παλιά Περσική Αυτοκρατορία, ο Αντίγονος εξουσίαζε την Ελλάδα και τη Μακεδονία, και ο Πτολεμαίος την Αίγυπτο. Η αυτοκρατορία των Σελευκιδών σταδιακά διασπάστηκε σε μικρότερα βασίλεια, και τον 2ο αιώνα π.Χ. η Μακεδονία και η Ελλάδα κατακτήθηκαν από τους Ρωμαίους. Στην Αίγυπτο, οι Πτολεμαίοι προσαρμόστηκαν στην τοπική παράδοση, έγιναν Φαραώ και διατήρησαν την ισχύ τους μέχρι το 31 π.Χ., όταν η ξακουστή Βασίλισσα Κλεοπάτρα Ζ΄ αυτοκτόνησε αφού ηττήθηκε —μαζί με τον εραστή της, τον Ρωμαίο στρατηγό Μάρκο Αντόνιο— από τον Οκταβιανό, τον μελλοντικό αυτοκράτορα Αύγουστο.

605176Ωστόσο, η κληρονομιά του Αλέξανδρου επέζησε ακόμη και αυτής της ήττας. Σε ολόκληρη την αυτοκρατορία του είχε ιδρύσει πολλές πόλεις, ονομάζοντας ορισμένες από αυτές Αλεξάνδρεια, στις οποίες κατοικούσαν Έλληνες έμποροι και τεχνίτες που διέδωσαν μακριά τον πολιτισμό της γενέτειράς τους και βοήθησαν να συνενωθεί η Ανατολή και η Δύση σε μία εμπορική σφαίρα. Η διασημότερη από τις Αλεξάνδρειες, εκείνη της Αιγύπτου, κατέστη το διανοητικό κέντρο της Μεσογείου για πολλούς αιώνες, και η σπουδαία Βιβλιοθήκη της, υπό την αιγίδα των Πτολεμαίων, μετατράπηκε σε θησαυροφυλάκιο όλη της συσσωρευμένης γνώσης των αρχαίων.

«Ήταν εξαιρετικά ωραίος και φιλόπονος […] όσον αφορά όμως τις πνευματικές απολαύσεις, ήταν άπληστος με τους επαίνους».
– Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις, 2ος αιώνας μ.Χ.

*Το κεφάλαιο για τον Μέγα Αλέξανδρο είναι από το βιβλίο του Ian Crofton 50 Μεγάλα γεγονότα που άλλαξαν τον κόσμο, το οποίο αναλύει με εύληπτο τρόπο τα κυριότερα σημεία της ανθρώπινης ιστορίας. (Σε περίπτωση που θέλετε να διαβάσετε ένα καλό ιστορικό βιβλίο αποκλειστικά για τον Μέγα Αλέξανδρο, δείτε το εξαιρετικό έργο του Peter Green.)

Δείτε και τα υπόλοιπα άρθρα μας στη σειρά μαθημάτων φιλοσοφίας και ιστορίας:
Τα δικαιώματα των γυναικών
Τι είναι ο Φιλελευθερισμός;
Τι είναι ο Αριστοτελισμός;
Τι είναι ο Διαφωτισμός;

One Comment

  1. Pingback: 5 λεπτά μάθημα ιστορίας - Τι συμβολίζουν οι σημαίες των επαναστάσεων – Dioptra Blog

Σχολιάστε

Η ηλ. διεύθυνσή σας δεν κοινοποιείται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *