Γράφει η μεταφράστρια Χριστίνα Σωτηροπούλου
Μια συνηθισμένη ζωή στο πλευρό σου, αυτό θέλω. Για πάντα. Και στην άλλη ζωή, αν υπάρχει άλλη ζωή. Αλλά αν δεν υπάρχει, εντάξει, το δέχομαι. Αν πεις όχι, όχι για την υπόλοιπη ζωή, μόνο γι’αυτή την εβδομάδα, εντάξει, θα το δεχτώ κι αυτό. Έστω για μία μέρα. Έστω για ένα λεπτό. Ένα λεπτό αρκεί. Τι είναι ο χρόνος; Ο χρόνος είναι ένα τίποτα. Έχουμε τη μνήμη μας. Στη μνήμη δεν υπάρχει χρόνος. Θα σε κρατήσω στη μνήμη μου.
Ο Πολωνός είναι η ιστορία του Βίτολντ Βαλτσικιέβιτς, ενός εβδομηντάρη Πολωνού πιανίστα που ερωτεύεται την Μπεατρίθ, μια κατά πολύ νεότερή του γυναίκα, κομψή σύζυγο τραπεζίτη και προστάτιδα των τεχνών, που βοηθάει στην οργάνωση ενός ρεσιτάλ του στη Βαρκελώνη.
Η Μπεατρίθ δεν εντυπωσιάζεται αρχικά από τον Βίτολντ, αλλά η πολιορκία του είναι τόσο επίμονη, που αναπόφευκτα παρασύρεται στον κόσμο του καλλιτέχνη. Καθώς της στέλνει γράμματα, της κάνει αμέτρητες προτάσεις για ταξίδια, έρχεται ακόμα και για επίσκεψη στο εξοχικό του συζύγου της στη Μαγιόρκα, η απίθανη σχέση τους ανθίζει.
Στην αρχή, αυτό φαίνεται να γίνεται με τους δικούς της όρους, όμως το παιχνίδι εξουσίας που παίζουν μεταξύ τους είναι πολύ πιο περίπλοκο. Η Μπεατρίθ περιορίζει το πάθος τους ελέγχοντας τα συναισθήματά της; Ή ο Βίτολντ προσπαθεί να της επιβάλει το δικό του όνειρο για αγάπη;
Ο χρόνος που περνάει, ο έρωτας, όσα καταφέρνουμε να συλλάβουμε —και κυρίως όσα μας διαφεύγουν— από την τέχνη, από μια άλλη γλώσσα, από μια άλλη ύπαρξη, σ’ ένα υποβλητικό έργο που προκαλεί μια «ανεξάντλητη παλέτα συναισθημάτων, από την τυφλή αγάπη ως τη συμπόνια», όπως έγραψε η El Pais.
Ο βραβευμένος με νόμπελ Coetzee μας προκαλεί να νιώσουμε, να σκεφτούμε, να προβληματιστούμε, να συναισθανθούμε εντάσσοντας και έντονες υπαρξιακές ανησυχίες.
Το τελευταίο βιβλίο του Τζον Μάξγουελ Κουτσί έχει ως θέμα τον έρωτα ενός διάσημου Πολωνού πιανίστα για μια νεότερή του γυναίκα.
Ο Κουτσί μάς κλείνει το μάτι. Ο Πολωνός έχει δυσπρόφερτο όνομα (άραγε με πόσους διαφορετικούς τρόπους να έχει προφερθεί το επώνυμο Coetzee ανά τον κόσμο;) Του λένε ότι μοιάζει με τον ηθοποιό Μαξ φον Σίντοφ (αν συγκρίνει κανείς τις φωτογραφίες του Κουτσί με του Σίντοφ, η ομοιότητα σίγουρα δεν περνάει απαρατήρητη). Και ενώ όλοι περιμένουν από τον πιανίστα Βίτολντ να παίζει όπως ο Σοπέν, εκείνος παίζει με τον δικό του στεγνό και αυστηρό τρόπο, όπως με στεγνό και αυστηρό τρόπο γράφει ο συγγραφέας. Το μουσικόφιλο κοινό σχεδόν θυμώνει που ο Βίτολντ δεν «τιμά» την πολωνική καταγωγή του παίζοντας όπως ο Σοπέν. Ίσως με αντίστοιχο τρόπο θεωρεί ο Κουτσί ότι τον αντιμετωπίζουν ορισμένοι κριτικοί επειδή δεν γράφει αποκλειστικά για τη χώρα καταγωγής του, τη Νότιο Αφρική. Οι ομοιότητες είναι πολλές. Και αναπόφευκτα αναρωτιέται κανείς αν μέσω των κυνικών, καυστικών σχολίων της Μπεατρίθ για τον Πολωνό ο Κουτσί αυτοσαρκάζεται ανελέητα.
Και η Μπεατρίθ; Η Μπεατρίθ δυσκολεύεται να καταλάβει τον Πολωνό. Χάνονται στη μετάφραση αφού επικοινωνούν στα αγγλικά, που δεν είναι μητρική γλώσσα κανενός από τους δύο. Δεν είναι σίγουρη τι διαφορετικό είχε εκείνη, για ποιον λόγο την επέλεξε ο Πολωνός για μούσα, για Βεατρίκη του. Μήπως ο Πολωνός είχε ανάγκη από μια οποιαδήποτε μούσα για να εκφράσει την καλλιτεχνική ψυχή του; Μήπως η μεγαλύτερη αγωνία του Βίτολντ και κατ’ επέκταση του συγγραφέα είναι να γίνει κατανοητός, παρόλο που το μέσον, η γλώσσα (και η μετάφραση) από τη φύση της δημιουργεί παρανοήσεις;
Μικρό σε έκταση, ο Πολωνός είναι από τα βιβλία που διαβάζονται μέσα σε μία μέρα. Κι όμως, οι δύο ήρωες που στην πρώτη σελίδα στοιχειώνουν το μυαλό του συγγραφέα καταφέρνουν με έναν έμμεσο, υπόγειο τρόπο να εγγραφούν σε ένα κομμάτι της μνήμης που συνδέεται με το συναίσθημα και να στοιχειώσουν και το μυαλό του αναγνώστη. Ο απόμακρος, ψυχρός, σχεδόν αποστασιοποιημένος λόγος του Κουτσί βγάζει μια απρόσμενη τρυφερότητα και εκμαιεύει θλιμμένα χαμόγελα κατανόησης, ενώ τα σαρκαστικά σχόλια και το πικρό χιούμορ σε απρόσμενες στιγμές είναι ένα από τα στοιχεία που καθιστούν απολαυστική την ανάγνωση του βιβλίου.
Το τέλος αιφνιδιάζει, ανατρέπει όλα όσα είχαμε υποθέσει ως εκείνη τη στιγμή. Η ιστορία συνεχίζεται ακόμα και όταν διαβαστεί η τελευταία σελίδα, έξω από το βιβλίο, σαν μελωδία που παίζεται αέναα, γεννώντας σκέψεις.
Ο Πολωνός, J.M. Coetzee
Διαβάστε επίσης: