Νόμπελ Λογοτεχνίας 2021 στον Abdulrazak Gurnah

Το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2021 μόλις ανακοινώθηκε και μεγάλος νικητής αναδείχθηκε ο Abdulrazak Gurnah από την Τανζανία.

O Abdulrazak Gurnah γεννήθηκε το 1948 και μεγάλωσε στο νησί της Zanzibar (Τανζανία) αλλά έφτασε στην Αγγλία ως πρόσφυγας στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Μέχρι την πρόσφατη συνταξιοδότησή του ήταν καθηγητής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ. Το κύριο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον του είναι στη μεταπολίτευση ενώ οι περισσότερες ομιλίες του αφορούν στην αποικιοκρατία, ιδίως όταν σχετίζονται με την Αφρική, την Καραϊβική και την Ινδία.

Το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2021 του απονεμήθηκε «για την ασυμβίβαστη και συμπονετική διείσδυσή του στις επιπτώσεις της αποικιοκρατίας και τη μοίρα ενός πρόσφυγα στο χάσμα μεταξύ πολιτισμών και ηπείρων».

BREAKING NEWS:
The 2021 #NobelPrize in Literature is awarded to the novelist Abdulrazak Gurnah “for his uncompromising and compassionate penetration of the effects of colonialism and the fate of the refugee in the gulf between cultures and continents.” pic.twitter.com/zw2LBQSJ4j

— The Nobel Prize (@NobelPrize) October 7, 2021

Ξεκίνησε να γράφει ως ένας 21χρονος πρόσφυγας. Τα σουαχίλι μπορεί να ήταν η πρώτη του γλώσσα, αλλά έγραψε όλα του τα έργα στα αγγλικά.

Στον δικό του λογοτεχνικό κόσμο, όλα αλλάζουν – μνήμες, ονόματα, ταυτότητες. Τα έργα του δεν έχουν τέλος, αποτελούν περισσότερο μια ατέρμονη εξερεύνηση που οδηγείται από το πνευματικό πάθος και είναι παρούσα σε όλα τα βιβλία του. Έχει δημοσιεύσει συνολικά δέκα μυθιστορήματα καθώς και μια σειρά διηγημάτων. Η επιτροπή ανέφερε χαρακτηριστικά ότι το ζήτημα της αναστάτωσης ενός πρόσφυγα διατρέχει όλο του το έργο. Μέσα από τα έργα του καταδικάζει τον ρατσισμό, τις φυλετικές διακρίσεις και «φωτίζει» αθέατες πλευρές στην προσφυγική κρίση.

Ορισμένα από τα πιο δημοφιλή έργα του είναι τα εξής: Το ιστορικό μυθιστόρημα Paradise (1994) το οποίο βρέθηκε στη βραχεία λίστα για το Booker όσο και για το βραβείο Whitbread και το By The Sea (2001), το οποίο επίσης, ήταν στις υποψηφιότητες για το βραβείο Booker και το Los Angeles Times Book Award.

To Paradise είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Πρόκειται για την ιστορία του Yusuf, ενός παιδιού που γεννήθηκε σε μια φανταστική πόλη Κάουα στην Τανζανία στις αρχές του εικοστού αιώνα.

Ο πατέρας του είναι ξενοδόχος με χρέη σε έναν πλούσιο και ισχυρό Άραβα έμπορο, τον Aziz. Στην αρχή της ιστορίας, ο Yusuf έχει μπει ως «ενέχυρο» για το χρέος του πατέρα του και πρέπει να εργαστεί αμισθί για τον έμπορο. Μαζί ταξιδεύουν σε μέρη της Κεντρικής Αφρικής και στο Κονγκό που μέχρι τώρα δεν είχαν συναλλαγές για πολλές γενιές. Και οι δύο θα έχουν μια εχθρική αντιμετώπιση από τοπικές φυλές, άγρια ζώα και δύσβατα εδάφη. Καθώς το τροχόσπιτο επιστρέφει στην Ανατολική Αφρική, ξεκινά ο Α’Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Aziz συναντά τον Γερμανικό Στρατό καθώς σαρώνει την Τανζανία, στρατολογώντας βίαια Αφρικανούς ως στρατιώτες.

Αντιθέτως στα τρία πρώτα του βιβλία Memory of Departure (1987), Pilgrims Way (1988) and Dottie (1990), περιγράφει την εμπειρία των μεταναστών που ζουν στη σύγχρονη Βρετανία.

Σημείωση: Στο πάντα ενημερωμένο και εξαιρετικό λογοτεχνικό γκρουπ «ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ» ήδη έχει ξεκινήσει η συζήτηση για τη βράβευση του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα.

Αν αναρωτιέστε κι εσείς ποιοι άλλοι ήταν υποψήφιοι, θα πρέπει να κάνουμε όλοι λίγη υπομονή για να μάθουμε, αφού ποτέ δεν ανακοινώνονται οι υποψηφιότητες για την τρέχουσα απονομή. Αποτελεί παράδοση τα ονόματα όσων έχουν συζητηθεί από την επιτροπή της Σουηδικής Ακαδημίας να δίνονται στη δημοσιότητα μετά από πενήντα χρόνια. Οι εικασίες, οι προβλέψεις ασφαλώς πάντα υπάρχουν, ωστόσο μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι δεν υπάρχουν φαβορί. Κι αυτό το αποδεικνύει η ιστορία.

Ασφαλώς, κάποια ιδιαίτερα δημοφιλή ονόματα όπως αυτά των Χαρούκι Μουρακάμι και του Νγκούγκι γουά Θιόνγκο είναι πάντα στη λίστα με τα «φαβορί» και όλοι στοιχηματίζουν σε αυτά, στο τέλος υπάρχει πάντα μια έκπληξη. Ας μην ξεχνάμε ότι το περσινό βραβείο απονεμήθηκε στην ποιήτρια Louise Glück για την «αδιαμφισβήτητα ποιητική φωνή της, η οποία, μέσω μιας αυστηρής ομορφιάς, καθιστά οικουμενική την ατομική εμπειρία». Και ήταν με βεβαιότητα ένα όνομα που ελάχιστοι περίμεναν. (Λίγους μήνες μετά το έργο της κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ελληνικά από τις εκδόσεις Στερέωμα.)

Με τα χρόνια, έχουμε δει στις λίστες ονόματα πολυσυζητημένα, αλλά και πένες αμφιλεγόμενες. Και ήταν όλες άξιες για να μπουν στην κατηγορία των «καλών βιβλίων». Όπως άλλωστε, είχε πει ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, που κέρδισε το Νόμπελ το 1954, «Όλα τα καλά βιβλία μοιάζουν στο ότι είναι πιο αληθινά από ό,τι αν είχαν συμβεί πραγματικά και αφού τελειώσετε να διαβάζετε ένα, θα νιώσετε ότι όλα συνέβησαν σε εσάς και μετά όλα ανήκουν σε εσάς».

Μερικά ακόμη φαβορί για το 2021…

Μερικά από τα ονόματα που εμφανίζονταν φέτος μέχρι τελευταία στιγμή ως φαβορί στα γραφεία στοιχημάτων (ναι, πάντα κάθε χρόνο ποντάρονται μεγάλα ποσά στο Νόμπελ Λογοτεχνίας) ήταν μεταξύ άλλων: η Anne Carson (εκ. Δώμα), η Annie Ernaux (εκδ. Μεταίχμιο), η Maryse Condé από τη Γουαδελούπη, η Can Xue από την Κίνα, η διάσημη Margaret Atwood (εκ. Ψυχογιός) και πολλοί ακόμα αξιόλογοι λογοτέχνες.

Χρόνια πίσω…

Ο πρώτος ποιητής και συγγραφέας που βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας ήταν ο Γάλλος ποιητής και δοκιμιογράφος Sully Prudhomme, το 1901. Την ίδια χρονιά πέθαινε ο Ιταλός μουσικοσυνθέτης Τζουζέπε Βέρντι και στην Ελλάδα γίνονταν τα αιματηρά «Ευαγγελικά» επεισόδια με πολλούς νεκρούς, λόγω της μετάφρασης των Ευαγγελίων στη Δημοτική Γλώσσα.

Οι ελληνικές νίκες και ήττες

Το βραβείο Νόμπελ άρχισε να δίνεται το 1901 και στις μέρες μας συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο αξίας περίπου 800.000€. Δεν είναι μικρό ποσό φυσικά, όμως είναι ασύγκριτη η δόξα που κατακτάει κάθε συγγραφέας που κερδίζει. Οι δύο Έλληνες που τους έχει απονεμηθεί Νόμπελ Λογοτεχνίας είναι ο Γιώργος Σεφέρης (1963) και ο Οδυσσέας Ελύτης (1979), ενώ είναι γνωστό ότι ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν υποψήφιος για 9 χρονιές, όμως το ελληνικό κράτος πολέμησε την προοπτική μιας νίκης, καθώς θεωρούσε ότι θα ήταν επικίνδυνη ιδεολογικά.

Ένα ακόμη σπουδαίο όνομα που δεν πήρε ποτέ το Νόμπελ είναι αυτό του Γιάννη Ρίτσου. Συγκεκριμένα, το 1968 προτάθηκε για το βραβείο Νομπέλ, το οποίο δεν πήρε, διότι θεωρήθηκε στρατευμένος ποιητής.

Παράλληλα, το 1979 ο Ελύτης δεν ήταν ο μοναδικός Έλληνας υποψήφιος για το βραβείο, καθώς προτάθηκε και ο Γιάννης Ρίτσος. Λέγεται πως η Ακαδημία είχε την πρόθεση να απονείμει το βραβείο και στους δύο και για αυτό έστειλε στην Ελλάδα τον φιλόλογο Ίνγκεμαρ Ρέντιν. Έγινε επίσημη πρόταση και στους δύο ποιητές να μοιραστούν το βραβείο, κάτι που αρνήθηκαν.

Όταν τελικά το βραβείο κέρδισε ο Ελύτης, ο Ρίτσος δήλωσε: «Η απονομή του βραβείου Νόμπελ στον μεγάλο μας Έλληνα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη δεν είναι μία τιμή προς τον Ελύτη, αλλά μία τιμή προς το ίδιο το Νόμπελ».

Ποιοι άλλοι έχουν κερδίσει το Νόμπελ Λογοτεχνίας τα τελευταία χρόνια;

Υπάρχουν διάφορες επιλογές που έχουν ξεχωρίσει την περασμένη δεκαετία, η κάθε μία για τους δικούς της λόγους.
2020: Η ποιήτρια Louise Glück (Τα βιβλία της κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Στερέωμα)
2018 & 2019:  Διπλή απονομή που συζητήθηκε. Nικητές οι Olga Tokarczuk (Πολωνία) και ο Peter Handke (Αυστρία). Εδώ το άρθρο μας για τη νίκη τους.
2017: Καζούο Ισιγκούρο (Πανάξια, αρκετά «ασφαλής» επιλογή. Στα ελληνικά πλέον από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Εδώ το άρθρο μας για τη νίκη του.)
2016: Μπομπ Ντίλαν (Ναι, οκ, ακόμα έχουμε κάποιες απορίες για αυτό όπως και πολλοί άλλοι. Εδώ το άρθρο μας για τη νίκη του.)
2015: Svetlana Alexievich από τη Λευκορωσία (Από τις εκδόσεις Πατάκη.)
2014: O Γάλλος Patrick Modiano. (Στα ελληνικά από εκδόσεις Πόλις.)
2013: Η Καναδή Alice Munro (Έχει κερδίσει και Man Booker International, θα βρείτε τα εξαιρετικά βιβλία της στις εκδόσεις Μεταίχμιο.)
2012: Ο Κινέζος Mo Yan. (Στα ελληνικά από εκδόσεις Άγρα και Καστανιώτη.)
2011: Ο Σουηδός Tomas Tranströmer. (Η επιτροπή έχει κατηγορηθεί ότι δίνει μια έμφαση στους ντόπιους συγγραφείς. Εντάξει, συμβαίνει και στις καλύτερες οικογένειες. Πάντως θα βρείτε ποιήματά του στα ελληνικά από εκδόσεις Σαιξπηρικόν, Printa και Νεφέλη.)
2010: Ο Περουβιανός Μάριο Βάργας Λιόσα. (Στα ελληνικά από εκδόσεις Καστανιώτη, που δικαίως θεωρείται για τη χώρα μας ο εκδοτικός των νομπελίστων.)