Γράφει η υπεύθυνη έκδοσης των εκδόσεων Διόπτρα, Βίκυ Κατσαρού
Σε μια βουνοπλαγιά υπάρχει ένα χωριό που οι άντρες τού έδωσαν το όνομα Παράδεισος, αλλά οι γυναίκες θα το ονόμαζαν Κόλαση. Ακούγοντας το όνομα του χωριού δεν γίνεται να μη σκεφτούμε τον παλαιοδιαθηκικό Παράδεισο, που ιδρύθηκε από τον άντρα Θεό και κληρονομήθηκε στον άνδρα-άνθρωπο. Η γυναίκα θεωρήθηκε υπαίτια της αμαρτίας και της πτώσης από τον άνδρα Θεό και άνδρα άνθρωπο και της επιβλήθηκε κατάρα, όπως διαβάζουμε στην Παλαιά Διαθήκη: «Θ’ αυξήσω κατά πολύ τη θλίψη και τους πόνους της κυοφορίας σου, και με πόνους θα γεννάς τα παιδιά σου».
Το Υπόγειο στην Οδό Ήρας 12 κυκλοφορεί εδώ κι έναν μήνα∙ ήδη έχουν γραφεί αρκετές κριτικές, διθυραμβικές, και θα γραφτούν κι άλλες, ήδη έχει χαρακτηριστεί ένα βιβλίο για την αυτοδιάθεση της γυναίκας, όμως εγώ θα έρθω να συμπληρώσω ότι είναι ένα βιβλίο και για τη μήτρα. Είναι ένα βιβλίο για την ιστορία, τα δεινά, τον πόνο της μήτρας. Κι η μήτρα, πέρα από τη μοναδικότητά της στο σώμα της γυναίκας, είναι και το καλούπι που δίνει μορφή, στερεότητα στη ρευστότητα του κόσμου. Για αυτό και πολεμήθηκε τόσο.
Να ένα ερώτημα που όλες μας έχουμε ακούσει πολλές φορές στη ζωή μας είτε έτσι είτε παραλλαγμένο, κι η συγγραφέας το βάζει στα χείλη του βιαστή:
Ποιος της είπε να βγει μισόγυμνη και ολομόναχη στα
σκοτεινά; Πήγαινε επομένως γυρεύοντας. Εγώ τι φταίω;
Άντρας είμαι…
Πόσες θλιμμένες ιστορίες γυναικών δεν έχουν ξεκινήσει έτσι; Πόσες γυναίκες δεν έχασαν τη ζωή τους, μισόγυμνες, βεβηλωμένες, μόνες σε κάποια ερημιά, γιατί θεωρήθηκαν προκλητικές στα μάτια του Άντρα; Πόσες δεν έκλαψαν είτε στο δωμάτιο ενός νοσοκομείου, λίγο πριν την έκτρωση (και δεν το λέω άμβλωση εσκεμμένα, δεν είναι μόνο ο φόνος του εμβρύου, είναι ο φόνος της ψυχής της γυναίκας, της μήτρας της, γιατί είναι πληγή, χάραγμα, φθορά, από το τιτρώσκω, μας τρώνε τα σπλάχνα), πόσες λοιπόν δεν έκλαψαν λίγο πριν την έκτρωση ή εντέλει γέννησαν και έδωσαν το παιδί για υιοθεσία ή μπορεί να ανακάλυψαν ότι η μητρότητα δεν ήταν για εκείνες;
Και σε αυτή τη βεβαιότητα υπάρχει όλη η τραγικότητα της γυναίκας, που είναι εξίσου άνθρωπος με τον άνδρα: Ότι το μόνο που έχουμε στη διάθεσή μας, το μόνο που μας ανήκει αποκλειστικά και μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε, να το διαχειριστούμε όπως θέλουμε, να το φροντίσουμε, να το αρνηθούμε, να το αγαπήσουμε, να το θυσιάσουμε, είναι το σώμα μας. Κι όμως το γυναικείο σώμα έγινε κτήμα του αντρός, η τιμωρία ήταν όταν η γυναίκα θα τολμούσε να σηκώσει το κεφάλι της, να αρθρώσει άρνηση, να δέχεται σωματική κακοποίηση, που θα αναγκαζόταν να κρύβει, φοβούμενη μην αυξηθεί ο πόνος της, μην την επόμενη φορά ο θυμός του άντρα θα ήταν τέτοιος που θα της στοίχιζε τη ζωή, κι ας φάνταζε ο θάνατος αρκετές φορές λύτρωση. Γιατί το δίκιο της δεν θα το έβρισκε: θα υπήρχε συγκάλυψη. Η τιμωρία της γυναίκας όμως γινόταν και γίνεται και συμβολικά. Διά στόματος Ζαμπίας, ακούμε να λέει στον αδερφό της όταν βλέπει την κόρη του και ανιψιά της:
«Τι έκανες στο παιδί, βρε αφορεσμένε; Γιατί το κούρεψες;».
Και αλλού θα διαβάσουμε:
Μόνο οι παστρικές σαν τη Λούλα κυκλοφορούν με το μαλλί ξέπλεκο και μοιραίο, κι εγώ δεν σε προορίζω για πουτάνα, Θε μου, σχώρα με», της κούναγε το δάχτυλο όταν παραπονιόταν πως πονούσε το κεφάλι της απ’ το τράβηγμα, έτσι όπως οι παρακόρες τής σφιχτόπλεκαν την κοτσίδα, βγάζοντας πάνω της τα απωθημένα τους για το ξύλο και τις φωνές του αφέντη τους.
Το μακρύ μαλλί της γυναίκας, σύμβολο της θηλυκότητάς της, της φύσης της όπως πολιτισμικά διαμορφώθηκε, της αφαιρείται για να επέλθει η ντροπή.
Έτσι η Ανθή, κουρεύτηκε από τον πατέρα της για να εξευτελιστεί και θα τη δούμε αργότερα, μεγαλύτερη, έχοντας εσωτερικεύσει αυτά τα προστάγματα της πατριαρχίας, να κυκλοφορεί με τα μαλλιά της σφιχτά πλεγμένα. Γιατί όλες μας, μέχρι να αφυπνιστούμε, υποκινημένες από τις ενοχές του να παρακούσουμε όσα λανθασμένα διδαχτήκαμε, συνεχίζουμε να υπομένουμε το βασανιστήριό μας ακόμα κι όταν δεν υπάρχει ανάγκη, γιατί έχουμε εσωτερικεύσει ως σκληρό κριτή τη φωνή του γεννήτορά μας. Θα υπάρξει όμως μια στιγμή στο βιβλίο όπου η συγγραφέας θα βάλει την ηρωίδα της να λύνει τα μαλλιά της και να τα απλώνει στο στρώμα, ελεύθερη πια παρότι λαβωμένη.
Κι αυτή η υποτακτικότητα, η ανοχή στην κακοποίησή μας, στη μη τοποθέτηση των δικών μας ορίων, μας κάνει όλες να υποφέρουμε από ενοχές. Γιατί δεν φροντίζουμε τη γυναίκα που είμαστε, δεν φροντίζουμε τον εαυτό μας, και ντρεπόμαστε που προδίδουμε τον εαυτό αυτόν. Η γυναίκα, πέραν του εκ γενετής φορτίου της, κουβαλά και ένα χειρότερο φορτίο: των ενοχών της που δεν μπορεί να υπάρξει όπως θέλει. Για αυτό και η Ζαμπία θα πει:
Και αυτή ήταν η πιο αβάσταχτη ενοχή της έκτοτε: η υποταγή της. Η σιωπή της, που κατέληξε να είναι συνενοχή.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί από κάθε γυναίκα αλλά και κάθε άνδρα, διότι τα δύο φύλα πρέπει να είναι σύμμαχοι στον αγώνα αυτόν. Καθώς θύμα της πατριαρχίας είναι και ο ίδιος ο άνδρας, και μόνο μέσω της αλληλοκατανόησης και της συμφιλίωσης θα επέλθει η ισορροπία. Δεν είναι καθόλου τυχαίο άλλωστε ότι η συγγραφέας βάζει χαρακτήρες άνδρες να είναι αρωγοί στον αγώνα τον γυναικών. Ένας γιατρός, γυναικολόγος και βασικός χαρακτήρας στην προώθηση της πλοκής, θα πει για το τεφτέρι με τις εκτρωτικές μεθόδους:
«Το χρειαζόμαστε», της είπε ο Αλέξανδρος. «Σε όλο τον κόσμο ψάχνουμε τρόπους για φάρμακα εκτρωτικά δίχως να παρεμβαίνουμε στη μήτρα».
Δίχως να παρέμβουμε στη μήτρα λοιπόν. Η έκτρωση, με τα μέσα που γινόταν τότε, ήταν η μοναδική διέξοδος της γυναίκας. Μόνο μέσω του αφόρητου πόνου, μόνο σακατεύοντας τη μήτρα της, τη φύση της, θα μπορούσε να είναι ελεύθερη. Τσακίζοντας τη μήτρα που της τσάκιζαν οι άλλοι αιώνες τώρα. Κι η Πασχαλία, με τον αιχμηρό της λόγο που διακρίνει τη γραφή της, μας καθιστά αυτόπτες μάρτυρες μιας άλλης εποχής. Το βιβλίο της γίνεται μια πύλη στον χρόνο και παρουσιάζονται όλοι οι τρόποι που μηχανεύονταν οι γυναίκες για να αδειάσουν τα σπλάχνα τους από ανεπιθύμητα παιδιά, απ’ τους σπόρους των βιαστών, από το δυσβάσταχτο βάρος να γεννούν ξανά και ξανά.
Η ίδια η εγκυμοσύνη όμως μπορεί να αποβεί εξαντλητική. Η συγγραφέας γράφει πολύ γλαφυρά, σε σημείο να πονάς:
Οι πεσμένοι τράχηλοι, επειδή έμεναν άραφτες δίχως γιατρό ή μαμή να τις συντρέξει, οι αναιμίες, τα χαλασμένα δόντια και η τριχόπτωση απ’ την αβιταμίνωση, τα ξεχειλωμένα στήθια από το πολύμηνο βύζαγμα, οι κήλες από τα βάρη που σήκωναν ως την ώρα που έσπαζαν τα νερά, κι έπειτα η ισόβια αγωνία τους και το αδιάκοπο τρέξιμο για να τα βγάλουν πέρα με χωράφια, σπίτι, παιδιά, πεθερικά και άντρα, παράλληλα με το αλύπητο ξύλο, αν τους λάχαινε ταίρι αψίκορο που σήκωνε χέρι για ψύλλου πήδημα κι έκανε δίχως συμπόνια το κέφι του πάνω τους αδιαφορώντας για κούραση, πόνο, αρρώστιες, εγκυμοσύνες και λεχωνιές.
Ενώ λοιπόν ορισμένες γυναίκες βιώνουν την εγκυμοσύνη και τον τοκετό χαρούμενα, άλλες ανατριχιάζουν από τον φόβο των σωματικών απαιτήσεων να κουβαλούν και να συντηρούν ένα παιδί στην κοιλιά τους, και ακόμη περισσότερο από την πιθανή βαρβαρότητα του τοκετού, θεωρώντας τη διαδικασία «βάρβαρη» ή παρόμοια με το «σκάλισμα μιας κολοκύθας».
«Έννοια σου. Ξέρω. Απ’ τον ήχο της μήτρας καταλαβαίνω αν την καθάρισα σωστά. Μη νοιάζεσαι. Η Παγώνα ήταν καλή δασκάλα. Να! Άκου. Ο ήχος που ακούγεται τώρα μοιάζει με της κούφιας κολοκύθας. Όπου να ’ναι τελειώνουμε».
Η συγγραφέας μιλάει για μια μήτρα που ακούγεται σαν κούφια κολοκύθα προκειμένου η μαμή να ξέρει ότι έκανε καλά τη δουλειά της καθώς δεν διέθετε άλλα μέσα και σε επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2023, διαβάζουμε ότι οι γυναίκες βιώνουν το σκάλισμα της μήτρας τους σαν σκάλισμα κολοκύθας.
Γι’ αυτό κι η επιστήμη της τεχνολογίας αναπτύσσει την τεχνητή μήτρα (γνωστή ως εκτογένεση).
Ωστόσο, χρέος του φεμινισμού είναι να προστατευτεί η μητρότητα, αυτή η μοναδική δυνατότητα του γυναικείου σώματος, κι ο φεμινισμός να μη λειτουργήσει απαξιωτικά και ισοπεδωτικά. Η συγγραφέας αυτό το γνωρίζει και για αυτό βάζει την Ανθή, παρά τον αγώνα που δίνει με την ίδια της τη ζωή, να βοηθά τις γυναίκες να απελευθερωθούν, αλλά κάποια στιγμή να παγιδεύεται από τις ίδιες της τις ιδέες και να πρέπει να βρει το μέτρο.
Το εκπληκτικό λοιπόν, και χωρίς υπερβολή, είναι ότι η Πασχαλία, πλέκοντας τη μυθοπλασία της, ενσωματώνει όλα εκείνα τα ερωτήματα που βασανίζουν όχι μόνο τη γυναίκα, αλλά και τον φεμινισμό εξυγιαίνοντάς τον.
Η Πασχαλία Τραυλού με Το Υπόγειο στην Οδό Ήρας 12 δίνει φωνή σε όλες μας, για όσα κρύβουμε, ντρεπόμαστε, φοβόμαστε να αποκαλύψουμε και να διεκδικήσουμε.
Είμαστε όλες μαζί λοιπόν. Είμαστε όλες η Εύα, «Φύγε για να γλιτώσεις απ’ τον Παράδεισο!» Λέει η Ζαμπία στην Ανθή, είμαστε όλες η Πόρνη αλλά και ο θηλυκός Μεσσίας που θα σφουγγίσει τα πόδια της πόρνης, αντιστρέφοντας την Καινή Διαθήκη, γιατί οι τελευταίοι είναι που πρέπει πρώτοι να σωθούν, είμαστε όλες παράλληλα η πόρνη κι ο θηλυκός Μεσσίας που αντί να πει, όπως είπε ο Χριστός στους μαθητές του, «Θαρσείτε, εγώ νενίκηκα τον Κόσμο», λέμε «Ελπίζω να περνάς καλά, γιατρίνα. Εγώ τον παπά τον νίκησα», λόγια που θα τα πει η Πόρνη που νίκησε τον δεσποτικό θεό της.
Να κάνω μια μικρή παρένθεση εδώ, κάτι που δεν γίνεται να παραλειφθεί: η Πασχαλία έχει καταφέρει να σμιλεύσει μια καζαντζακική κοινωνία με τον συμφεροντολόγο παπά, τον δάσκαλο, την πόρνη και τους υποτακτικούς χωριάτες. Στον Τελευταίο Πειρασμό του Καζαντζάκη κάποια στιγμή ακούμε αντί του «να σώσουμε τον Θεό», «να σώσουμε τη Μαγδαληνή, αυτήν πρέπει να σώσουμε», όχι τον θεό. Και στο Υπόγειο στην Οδό Ήρας 12 η Πόρνη είναι εκείνη που θα σώσει η ίδια τελικά τον εαυτό της.
Είμαστε όλες γυναίκες, χωρίς διακοπή, συνεχώς, αδιάλειπτα, κι οφείλουμε να θυμόμαστε κάθε λεπτό την ελευθερία μας, κι όχι να πισωπατήσουμε, όπως χαρακτηριστικά θα βάλει η συγγραφέας την Ανθή να λιγοψυχεί: Μήπως η ελευθερία της τελικά ήταν μονάχα μια παρένθεση στην αρχέγονη θηλυκή σκλαβιά της;
Παραφράζοντας ελάχιστα μια πρόταση από το βιβλίο, κλείνω με αυτή:
Θεέ μου, ας μη μας ξανακόψει κανείς τις φτερούγες.
Διαβάστε επίσης:
ΥΠΈΡΟΧΟ!!!!!!