Ένα μεγάλο δυστυχώς κομμάτι της ζωής του σημερινού εφήβου είναι η βία. Πιθανώς θα σκέφτεστε πως χρησιμοποιώ λάθος λέξη και εννοώ «επιθετικότητα».
Παλιότερα υπήρχαν βιβλία που μιλούσαν για την επιθετικότητα στους εφήβους και ασφαλώς πολλή συζήτηση έχει γίνει για τον θυμό που συχνά βιώνουν οι έφηβοι.
Εδώ αναφέρομαι στην καθαρή βία και με τον όρο βία εννοώ συμπεριφορές που στόχο έχουν να πληγώσουν και να βλάψουν ένα ή περισσότερα άτομα. Η βία αυτή παίρνει διάφορες μορφές: λεκτική, σωματική, συναισθηματική, διαδικτυακή. Επίσης, έχει διάφορους αποδέκτες: βία εναντίον των άλλων και βία εναντίον του ίδιου του εαυτού του εφήβου. Μιλάω μάλιστα για «κουλτούρα της βίας» επειδή έχω την αίσθηση ότι η βία των εφήβων δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά αλλά μια νοοτροπία, μια στάση ζωής, μια ατμόσφαιρα που σταδιακά απλώνεται σαν πέπλο και καλύπτει τα γυμνάσια και τα λύκεια της χώρας.
Προφανώς, ανέκαθεν υπήρχαν κάποια περιστατικά βίας σε εφηβικά περιβάλλοντα, ανέκαθεν υπήρχαν κάποιοι έφηβοι που αντιδρούσαν με βία, που εκδήλωναν παραβατικές συμπεριφορές, που έβριζαν, που προκαλούσαν καβγάδες για να δείρουν, που απειλούσαν, που έκαναν βανδαλισμούς. Οι έφηβοι αυτοί όμως ήταν οι «προβληματικοί», οι «δύσκολοι», οι «περιθωριακοί» και τα περιστατικά βίας ήταν λίγα στο σύνολο του πληθυσμού.
Πρόσφατα τα περιστατικά αυτά έπαψαν να είναι μεμονωμένα. Τώρα δεν μιλάμε πια για έναν περιθωριακό έφηβο από «προβληματικό σπίτι» που προκαλεί προβλήματα. Μιλάμε για μια ατμόσφαιρα βίας που καλλιεργείται και μεταφέρεται από τον ένα έφηβο στον άλλο και οδηγεί πολλούς εφήβους να φέρονται βίαια γιατί «έτσι φέρονται όλοι», γιατί αυτό είναι πιο «κουλ» και πιο «κομπλέ». Φέρονται βίαια πολλοί έφηβοι επειδή «πρέπει» να φερθούν έτσι, για να ταιριάζουν με το περιβάλλον τους.
Βίαια πλέον δεν φέρεται ο κακός μαθητής με τους άθλιους γονείς, ο δυστυχισμένος, ο αδικημένος, ο περιθωριακός. Βίαια (αλλά πιο υπόγεια και ύπουλα) φέρεται και ο καλός μαθητής με τους πολλούς φίλους και τη θαυμάσια οικογένεια, ο μαθητής που οι καθηγητές τον επαινούν χωρίς να γνωρίζουν πως λειτουργεί έτσι με τους συνομηλίκους του, το παιδί που μπορεί να το έχουν για πρότυπο οι ενήλικες.
Βίαια «αναγκάζονται» να φέρονται όλο και περισσότεροι έφηβοι, γιατί αν δεν φέρονται έτσι ή αν δεν αποδέχονται έστω αυτή τη συμπεριφορά φοβούνται ότι θα απομονωθούν από τους άλλους. Έτσι, αρχικά λειτουργούν βίαια για να ενταχθούν, μετά η συμπεριφορά αυτή τους γίνεται συνήθεια και εκδηλώνεται αυτόματα και στο τέλος καταλήγουν πραγματικά να νιώθουν χειρότερα και να γίνονται όλο και πιο βίαιοι.
Πώς αντιμετωπίζουμε την εφηβική βία
Τι μπορούμε να κάνουμε ως ενήλικες για την εφηβική βία; Η βία στην εφηβεία είναι αρκετά διαδεδομένη, παίρνει διάφορες μορφές και ενίοτε γίνεται πολύ επικίνδυνη. Είναι λοιπόν αναγκαίο να ενεργοποιηθούμε ως ενήλικες και να αντιδράσουμε στη βία, φυσικά ξεκινώντας από τον εαυτό μας.
Πραγματικά, αγαπητοί γονείς, το πρώτο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε για να περιοριστεί η εφηβική βία είναι να πάψουμε να λειτουργούμε ως αρνητικά πρότυπα, να πάψουμε να επιδεικνύουμε διαρκώς στους εφήβους μας βίαιες συμπεριφορές και αρνητικότητα απέναντι σε όλους. Όταν το παιδί μου με βλέπει συνέχεια θυμωμένη, να βρίζω τον ένα, να θυμώνω με τον άλλο, να φωνάζω στο ίδιο το παιδί, να καβγαδίζω με τον πατέρα του, ε, τότε αυτή είναι η συμπεριφορά που μαθαίνει από μένα. Οπότε δύο κακά συμβαίνουν: 1) μαθαίνει να αντιδρά με βία και 2) δεν μαθαίνει να αντιδρά με άλλους τρόπους. Έτσι, με το παραμικρό ερέθισμα, αυτό που του/της βγαίνει αυτόματα είναι μια βίαιη αντίδραση, καθώς δεν έχει διδαχτεί άλλου τύπου αντίδραση.
Ως γονείς, οφείλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας να διαχειρίζονται τις καταστάσεις που δεν τους αρέσουν με ψυχραιμία και λογική – όχι με βία και παραλογισμό. Αν δεν το κάνουμε εμείς, δεν θα το κάνει κανείς άλλος και τα παιδιά μας θα βρίσκονται εγκλωβισμένα στον κύκλο της βίας από τον οποίο αποκλείεται να βγουν ποτέ αλώβητα.
Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν όταν αντιληφθούμε ότι ο έφηβος ή η έφηβή μας έχουν κάποια εμπλοκή με τη βία;
• Να λειτουργήσουμε (έστω και για πρώτη φορά) σαν θετικά πρότυπα που επιδεικνύουν αυτοέλεγχο.
• Να (προσπαθήσουμε να) διδάξουμε στα παιδιά μας μια θετική στάση απέναντι στον εαυτό και στους άλλους.
• Να εξηγήσουμε ότι αποδεχόμαστε εκείνον/η σαν άτομο αλλά δεν αποδεχόμαστε τη συγκεκριμένη συμπεριφορά.
• Να αναγνωρίσουμε τις δικές μας ευθύνες.
• Να εκπαιδεύσουμε τον έφηβο στην ενσυναίσθηση.
• Να βοηθήσουμε τον έφηβο να βελτιώσει τον αυτοέλεγχό του.
• Να καταλήξουμε μαζί με τον έφηβο σε κάποιες «λύσεις», δηλαδή λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων του και της κατάστασης.
• Να βοηθήσουμε τον έφηβο να βρει θετικούς ρόλους. Όπως καταλαβαίνετε, τα δύο πρώτα αφορούν εμάς και τα υπόλοιπα είναι πράγματα που θα συζητήσουμε μαζί με το παιδί μας. Και στις συζητήσεις αυτές καλό είναι να είμαστε ρεαλιστές και ειλικρινείς. Αν δυσκολεύομαι να συγκρατηθώ και με το παραμικρό βρίζω, προφανώς θα ακουστεί υποκριτικό να πω στο παιδί μου ότι δεν πρέπει να βρίζει. Οπότε ίσως είναι προτιμότερο να παραδεχτώ τη δυσκολία μου και να προτείνω να δουλέψουμε μαζί πάνω στον αυτοέλεγχό μας.
Πώς μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας αν είναι «θύτης» ή «θύμα»; Ωστόσο, επειδή τα πιο πάνω ίσως σας φαίνονται κάπως γενικά, ας προσπαθήσουμε να βρούμε μαζί τρόπους να αντιδράσετε και να βοηθήσετε το παιδί σας όταν καταλάβετε πως έχει κάποια εμπλοκή με τον κύκλο της βίας.
Αν ο έφηβός μου εκδηλώνει βία
Αν καταλάβετε ότι το παιδί σας φέρεται βίαια με οποιονδήποτε τρόπο σε κάποιον άλλο, προσπαθήστε αρχικά να καταλάβετε γιατί συμβαίνει αυτό. Σκεφθείτε τι έχει βιώσει, τι μπορεί να αισθάνεται, τι πιθανώς έχει δει να κάνουν οι ενήλικες γύρω του. Είναι σημαντικό να έχετε κάνει μια ανάλυση της κατάστασης πριν το συζητήσετε μαζί του/της, ώστε να είστε πιο έτοιμοι να ερμηνεύσετε τις δικές του/της αντιδράσεις. Στόχος σας δεν θα πρέπει να είναι απλώς να αντιδράσετε στο συγκεκριμένο περιστατικό αλλά να βοηθήσετε το παιδί σας να αντιληφθεί ότι η βία γεννάει βία και δυστυχία και πως πρέπει να πάψει να λειτουργεί με βία για το δικό του καλό όσο και για το καλό των άλλων.
• Βρείτε κάποια στιγμή που είστε και οι δύο ήρεμοι και πείτε του ότι θέλετε να συζητήσετε μαζί του για τη συμπεριφορά του.
• Ρωτήστε τον έφηβό σας πώς αξιολογεί και πώς ερμηνεύει ο ίδιος τη βίαιη συμπεριφορά του. Γιατί φέρθηκε έτσι; Πώς αισθάνεται γι’ αυτό;
• Μιλήστε για τις πιθανές συνέπειες όχι μόνο αυτού του περιστατικού αλλά και γενικότερα της βίας στη ζωή μας.
• Βοηθήστε τον να δει με παραδείγματα ότι η βία δεν λύνει τίποτα και ότι υπάρχουν άλλοι τρόποι για να βελτιωθούν τα πράγματα.
• Αν η βία του είναι εκδήλωση θυμού, τότε μιλήστε μαζί του για τη διαχείριση του θυμού και τον αυτοέλεγχο. Αν εσείς ή κάποιος άλλος ενήλικος στη ζωή του αντιδρά μόνιμα με θυμό ή βία, τότε παραδεχθείτε ότι αυτό δεν είναι καλή αντίδραση και ότι ο έφηβος δεν πρέπει να μιμείται αυτή τη συμπεριφορά αλλά να την αποφεύγει. Εξηγήστε πόσο σημαντικό είναι να ελέγχουμε τις αντιδράσεις μας και ότι ο θυμός μας πρέπει να μας οδηγεί να βρίσκουμε λύσεις σε αυτά που μας απασχολούν (και όχι απλώς να πληγώνουμε άλλους). Προτείνετε ένα πρόγραμμα διαχείρισης θυμού που μπορεί να βοηθήσει τον έφηβο με τον θυμό του.
• Προσπαθήστε γενικότερα να διαμορφώσετε και να εκδηλώνετε μπροστά στον έφηβο μια πιο θετική στάση απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Φροντίστε να αποφεύγετε τα αρνητικά ή μειωτικά σχόλια για τους συνανθρώπους και αντικαταστήστε τα με θετικά σχόλια, δείχνοντας στον έφηβο ότι πολλοί άνθρωποι λειτουργούν καλά και ότι πρέπει κι εμείς να επιδιώκουμε να λειτουργούμε καλά σε σχέση με τους άλλους.
Αν ο έφηβός μου υφίσταται βία
Στην περίπτωση που ανακαλύπτετε ότι το παιδί σας υφίσταται κάποιας μορφής βία, το πρώτο που πρέπει να κάνετε είναι να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας. ΟΙ περισσότεροι γονείς που βρίσκονται σε μια τέτοια θέση το παίρνουν τόσο «βαριά» ώστε αντιδρούν πολύ άσχημα. Αν θυμώσετε, κλάψετε, φωνάξετε και πάθετε υστερία, καθόλου δεν θα βοηθήσετε το παιδί σας. Αντίθετα, θα προσθέσετε ένα ακόμα βάρος πάνω σε αυτό που έχει ήδη να διαχειριστεί. Αν θέλετε να βοηθήσετε το παιδί σας, πρέπει να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας και να αντιμετωπίσετε την κατάσταση ορθολογικά.
• Μιλήστε με το παιδί σας και ρωτήστε το τι έχει συμβεί, γιατί, πώς αισθάνεται το ίδιο κ.λπ. Δώστε του την ευκαιρία να εκφραστεί χωρίς κριτική και σχόλια.
• Διαβεβαιώστε το ότι είστε μαζί του και θα το βοηθήσετε να βρεθεί η κατάλληλη αντιμετώπιση ώστε να μην υφίσταται πια βία.
• Ξεκαθαρίστε ότι την ευθύνη για τη βία την έχει αυτός που φέρεται βίαια και όχι αυτός που την υφίσταται, ωστόσο εξηγήστε ότι θα είναι χρήσιμο να καταλάβει αν ίσως η δική του συμπεριφορά ή οι δικές του επιλογές αύξησαν τις πιθανότητες να υποστεί βία – αν, για παράδειγμα, επιλέγει να κάνει παρέα με βίαια άτομα, αν ο ίδιος έχει φερθεί βίαια στο παρελθόν ή αν φέρεται με τρόπους που μπορεί να προκαλέσουν κακές αντιδράσεις εκ μέρους των άλλων.
• Συζητήστε μαζί του/της τι μπορεί να γίνει για να μην υποστεί ξανά βία. Πώς μπορεί να αντιδράσει σε σχέση με τον συγκεκριμένο «θύτη», πώς μπορεί γενικότερα να προστατεύει τον εαυτό του κ.λπ. Ο στόχος εδώ δεν είναι να τιμωρηθεί ο «θύτης» αλλά να προστατευτεί το παιδί σας.
• Σκεφθείτε μαζί μήπως θα έκανε καλό στο παιδί σας να παρακολουθήσει κάποια μαθήματα αυτοάμυνας ή μια πολεμική τέχνη ώστε να νιώθει ότι είναι περισσότερο σε θέση να υπερασπιστεί τον εαυτό του/της σε επίπεδο σωματικής βίας.
• Γενικότερα, προσπαθήστε να ενισχύετε την αυτοπεποίθηση του παιδιού σας τονίζοντας όλα εκείνα τα πράγματα στα οποία τα καταφέρνει καλά και δίνοντάς του την ευκαιρία να παίρνει πρωτοβουλίες.
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο της Ψυχολόγου-Παιδοψυχολόγου Σοφίας Ανδρεοπούλου, Εφηβεία: Η μεγάλη έκρηξη!
Διαβάστε επίσης: