Ένας παράγοντας που επηρεάζει έντονα τη σχέση ανάμεσα στους γονείς και στους εφήβους, καθώς αποτελεί αφορμή αλλά και συνέπεια πολλών καβγάδων ανάμεσά τους, είναι τα ψέματα.
Τα ψέματα λειτουργούν ως αφορμή, επειδή πολλοί καβγάδες αρχίζουν όταν ο γονιός ανακαλύπτει πως ο έφηβος του είπε ψέματα. Λειτουργούν όμως και ως συνέπεια των καβγάδων, επειδή ο έφηβος αποκτά κακή σχέση με τους γονείς του, οπότε δυσκολεύεται ακόμα περισσότερο να τους πει την αλήθεια. Έτσι, το ψέμα προκαλεί τον καβγά και ο καβγάς προκαλεί ένα νέο ψέμα.
Η αλήθεια είναι πως οι έφηβοι συνηθίζουν να κρύβουν πράγματα από τους γονείς τους και ενίοτε καταφεύγουν στο ψέμα.
Ακόμα και σε μια καλή σχέση γονιού-εφήβου, ενδέχεται ο έφηβος να πει κάποια ψέματα ή να κρύψει κάποια πράγματα. Ωστόσο, όταν η σχέση είναι καλή, το ψέμα του εφήβου αφορά πιο ασήμαντα ζητήματα και συχνά συνδέεται με την υγιή τάση του να κρατήσει κάτι για τον εαυτό του και να διαφοροποιηθεί, να νιώσει σαν ξεχωριστό άτομο από τον γονιό του.
Σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, ο γονιός που ανακαλύπτει το ψέμα δεν χρειάζεται να προβληματιστεί πολύ. Ασφαλώς θα εξηγήσει στον έφηβο ότι βλάπτει τη σχέση τους και δεν τους ωφελεί να λένε ψέματα μεταξύ τους και ότι είναι σημαντικό να υπάρχει ειλικρίνεια – και θα το αφήσει εκεί.
Όταν όμως η σχέση ανάμεσα στον γονιό και στον έφηβο είναι κακή, τότε το ψέμα μπορεί να αποβεί εξαιρετικά καταστροφικό. Ο έφηβος που λέει συχνά και για σοβαρά ζητήματα ψέματα, ενώ παράλληλα έχει κακή σχέση με τους γονείς του, βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Ζει σε μια διαρκή αγωνία μήπως αποκαλυφθεί, συχνά νιώθει ενοχές, κατηγορεί τον εαυτό του – αλλά δεν μπορεί να βρει και κανέναν τρόπο για να πει την αλήθεια. Βρίσκεται λοιπόν σε αδιέξοδο.
Σκεφθείτε μάλιστα πόσο τραγική είναι η κατάσταση για τον έφηβο όταν το ψέμα που λέει στους γονείς του δεν αφορά κάτι ασήμαντο, όπως ότι δεν πήρε καλό βαθμό σε ένα διαγώνισμα, αλλά κάτι πραγματικά σημαντικό. Φανταστείτε έναν έφηβο που κρύβει έναν εθισμό, μια εγκυμοσύνη, μια κακοποίηση ή μια ολόκληρη πλευρά της προσωπικότητάς του, όπως ότι είναι ομοφυλόφιλος. Και μη νομίζετε πως τα ψέματα για τέτοια ζητήματα είναι σπάνια – αντίθετα, είναι αρκετά συνηθισμένα.
Γιατί όμως οι έφηβοι λένε ψέματα και κρύβουν πράγματα από τους γονείς τους;
Η πιο προφανής απάντηση είναι για να κάνουν αυτό που θέλουν και να αποφύγουν τον καβγά και τις αρνητικές συνέπειες. Αυτό, ωστόσο, δεν είναι τόσο παράλογο. Ο έφηβος έχει ανάγκη να αυτενεργεί, να παίρνει κάποιες αποφάσεις για τη ζωή του. Ο γονιός που αντιδρά σε όλα όσα θέλει ο έφηβος να κάνει, που τον βλέπει ακόμα σαν παιδί, που φοβάται τα πάντα, που αποδοκιμάζει τα πάντα, που κάνει δράματα για το παραμικρό, ωθεί τελικά τον έφηβο γιο του ή την έφηβη κόρη του να του πει ψέματα.
Γιατί οι έφηβοι χρειάζονται κάποια ελευθερία και αν δεν τους τη δίνουμε εμείς, θα την πάρουν μόνοι τους, κάνοντας πράγματα κρυφά από εμάς. Από την άλλη μεριά, συχνά ο έφηβος κρύβει σημαντικές πτυχές της προσωπικότητάς του και της ζωής του επειδή δεν θέλει να απογοητεύσει τους γονείς του, επειδή δεν θέλει να τον αποδοκιμάζουν. Ακόμα και ο πιο αντιδραστικός έφηβος κατά βάθος χρειάζεται την αποδοχή των γονιών του – και θα τους κρύψει οτιδήποτε προκειμένου να αποφύγει την αποδοκιμασία τους.
Επίσης, πολλές φορές οι έφηβοι κρύβουν πράγματα από τους γονείς τους για να μην τους στενοχωρήσουν ή να μην τους ανησυχήσουν. Μια έφηβη που δέχεται εκφοβισμό από κάποιες συμμαθήτριες, για παράδειγμα, μπορεί να μην πει τίποτα στη μητέρα της γιατί θέλει να την προστατεύσει.
Και βέβαια, ένας έφηβος μπορεί να πει ψέματα ή να κρύψει κάτι από θυμό, επειδή βρίσκεται σε μια κόντρα με τον γονιό του. Μέσα στο μυαλό του, το γεγονός ότι ξεφεύγει από τον έλεγχο των γονιών του και κάνει αυτό που ο ίδιος θέλει «χωρίς να τους δίνει λογαριασμό», ενώ παράλληλα τους «παραμυθιάζει», είναι η τέλεια εκδίκηση, ο τρόπος να νικήσει στη μάχη για την επικράτηση που υπάρχει ανάμεσά τους.
Όποιος κι αν είναι ο λόγος για τα ψέματα των εφήβων, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι πρώτα απ’ όλα κάνουν κακό σε εκείνους, ότι το ψέμα βάζει τον ίδιο τον έφηβο σε άσχημη θέση. Επομένως, αυτό που χρειάζεται δεν είναι να γίνουμε έξαλλοι μαζί του – χρειάζεται να καταλάβουμε γιατί μας λέει ψέματα και να κάνουμε κάτι γι’ αυτό.
Το ψέμα του εφήβου μας είναι ένα καμπανάκι που μας προειδοποιεί για κάτι, μας δίνει κάποιο μήνυμα – αντί να οργιζόμαστε, να απειλούμε και να εκβιάζουμε, καλό θα ήταν να ασχοληθούμε με το μήνυμα που μας δίνει το ψέμα. Αν δεν καταλάβουμε τι έσπρωξε το παιδί μας να μας κρύψει κάτι ή να μας πει ψέματα για κάτι, τότε δεν θα το αντιμετωπίσουμε – και θα συνεχίσει να υπάρχει και να βλάπτει τόσο το παιδί μας όσο και τη σχέση μας μαζί του.
Ψυχραιμία, λοιπόν, αγαπητοί γονείς.
Αν καταλάβετε ότι το παιδί σας σας είπε κάποιο ψέμα, μην αρχίσετε τις φωνές και τα δράματα. Σκεφθείτε πρώτα, αναλύστε την κατάσταση, πιθανώς συζητήστε το και με έναν άλλο ενήλικο που σας γνωρίζει καλά. Εντοπίστε ποια είναι τα πιθανά αίτια, πώς μπορεί να αισθάνεται το παιδί σας, πώς θα κερδίσετε την εμπιστοσύνη του ώστε να μη χρειάζεται να σας πει άλλα ψέματα.
Γιατί, βέβαια, είναι θέμα εμπιστοσύνης σε εσάς. Αν το παιδί σάς εμπιστεύεται, αν πιστεύει ότι θα αντιδράσετε ψύχραιμα και δεν θα το απορρίψετε, τότε θα σας πει την αλήθεια. Και είναι πράγματι σπουδαίο να σας λέει την αλήθεια, για να μπορείτε να το βοηθήσετε όταν χρειάζεται βοήθεια, να το στηρίξετε πρακτικά και συναισθηματικά.
Τα ΟΧΙ και τα ΝΑΙ Αν λοιπόν θέλουμε να μας εμπιστεύονται οι έφηβοί μας και να νιώθουν άνετα να μας μιλήσουν, υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να αποφεύγουμε και κάποια πράγματα που πρέπει να παρέχουμε.
Ας ξεκινήσουμε με αυτά που πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγουμε και γιατί.
Τα ΟΧΙ:
• ΟΧΙ σε παρατηρήσεις, κριτική, αποδοκιμασία: κάνουν τον έφηβο να νιώθει άσχημα για τον εαυτό του και να θυμώνει μαζί μας. Αυτό καταστρέφει τόσο την αυτοεκτίμησή του όσο και τη σχέση μας.
• ΟΧΙ σε υποδείξεις, συμβουλές, κηρύγματα: κουράζουν τον έφηβο και τον κάνουν να μη δίνει καμία προσοχή σε ό,τι λέμε. Ο έφηβος θέλει να νιώθει ότι μόνος/μόνη επιλέγει τι θα κάνει (ακόμα κι αν τελικά κάνει αυτό που εμείς λέμε) και όχι ότι υπακούει σε αυτό που του λένε οι γονείς του σαν να είναι μικρό, άβουλο παιδάκι. Αυτό είναι αναποτελεσματικό και τον απομακρύνει.
• ΟΧΙ σε γκρίνια, μιζέρια, κακή διάθεση: κάνουν τον έφηβο να νιώθει πως η ζωή είναι μια σκέτη δυστυχία και έτσι βιώνει ακόμα πιο άσχημα τη φυσιολογική, κακή του διάθεση. Αυτό οδηγεί σε κατάθλιψη.
• ΟΧΙ σε πολύ αρνητικές τοποθετήσεις για τους άλλους ανθρώπους, τους θεσμούς, τις αξίες: κάνουν τον έφηβο να νιώθει πως κανείς και τίποτα δεν αξίζει, πως δεν μπορεί να εμπιστεύεται κανέναν και να ελπίζει σε τίποτα. Αυτό οδηγεί σε απόγνωση.
Αν κάποιος γονιός πραγματικά αποφεύγει τα ΟΧΙ αυτά, θα εξασφαλίσει ότι το παιδί του δεν θα νιώθει πολύ άσχημα ούτε για τον εαυτό του ούτε για εκείνο. Αυτό δυστυχώς όμως δεν αρκεί. Δεν φτάνει να μην κάνουμε το λάθος – πρέπει να κάνουμε το σωστό. Για να αναπτυχθεί σωστά ο έφηβος, χρειάζεται να του προσφέρουμε κάποια πράγματα. Μην ανησυχείτε – δεν πρόκειται για πράγματα που στοιχίζουν χρήματα. Δεν είναι ακριβά, αν και είναι πολύτιμα.
Τι χρειάζεται οπωσδήποτε να παρέχουμε στον έφηβο και γιατί;
Τα ΝΑΙ:
• ΝΑΙ στη σιγουριά ότι μπορεί να λειτουργήσει σαν έφηβος χωρίς εμείς να τον/την απορρίψουμε, χωρίς να γίνουμε έξαλλοι, χωρίς να απογοητευθούμε, χωρίς να πάθουμε κάτι.
• ΝΑΙ στο περιθώριο για να αυτενεργεί, να παίρνει ορισμένες αποφάσεις, να διαμορφώνει απόψεις.
• ΝΑΙ στην ασφάλεια ότι, όταν το παρακάνει, θα τον «μαζέψουμε» και θα τον προστατεύσουμε, αλλά πάντα με σεβασμό (χωρίς, δηλαδή, να λέμε «σου το είχα πει εγώ», «άλλη φορά να με ακούς» κ.λπ. κ.λπ.).
• ΝΑΙ στη θετική ανατροφοδότηση και ενθάρρυνση, που θα του επιτρέψει να δει τα λάθη του, αλλά μέσα σε ένα θετικό πλαίσιο και να προσπαθήσει να βελτιωθεί.
• ΝΑΙ στο θετικό πρότυπο ζωής, που θα του διδάξει πώς να εκτιμά τον εαυτό του, να σέβεται τους άλλους και να αγαπάει τη ζωή.
Ναι, ξέρω, ξέρω – όλα αυτά ακούγονται σαν υπερβολικά πολλή δουλειά. Χρειάζεται πολλή προσπάθεια για να αποφύγουμε τα ΟΧΙ και ακόμα περισσότερη για να κάνουμε τα ΝΑΙ. Και είναι αλήθεια πως εδώ δεν μιλάμε για μια ή δυο συμπεριφορές που πρέπει απλώς να εντάξουμε στις συνήθειές μας. Εδώ μιλάμε για πράγματα ευρύτερα (όπως το «θετικό πρότυπο ζωής»), τα οποία αφορούν και το πώς είμαστε εμείς οι ίδιοι σαν άτομα. Αφορούν το τι νιώθουμε και τι πιστεύουμε όχι πια σαν γονείς αλλά σαν άνθρωποι. Και αυτό είναι το πιο δύσκολο από όλα.
Πραγματικά, οι έφηβοι σήμερα βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση. Πραγματικά μας χρειάζονται. Και πραγματικά πρέπει να βάλουμε τα δυνατά μας για να εφαρμόσουμε τα ΟΧΙ και τα ΝΑΙ – διαφορετικά, δεν θα μπορέσουμε να τους βοηθήσουμε. Αν δεν πιέσουμε τον εαυτό μας να αλλάξει στάση και να λειτουργήσει με βάση τους «κανόνες» αυτούς, τότε ο έφηβός μας θα βιώσει με αρνητικό τρόπο την εφηβεία του και θα βγει τελείως απροετοίμαστος στην ενήλικη ζωή.
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο της Ψυχολόγου-Παιδοψυχολόγου Σοφίας Ανδρεοπούλου, Εφηβεία: Η μεγάλη έκρηξη!
Ένας χρήσιμος οδηγός… επιβίωσης για γονείς με παιδιά στην εφηβεία. Ένα σύγχρονο βιβλίο γραμμένο με αμεσότητα και κατανόηση.
Υ.Γ. Ανακαλύψτε όλα τα βιβλία της Σοφίας Ανδρεοπούλου από τις εκδόσεις μας.
Υπέροχο!Πόσο αληθινό!!!!!