Την εποχή που ο Καραβάτζο ζούσε και μεγαλουργούσε στη Ρώμη, υπήρχε ένα μικρό κορίτσι που θαύμαζε την τέχνη του και ήθελε να γίνει εξίσου φημισμένη· όχι για τις ασωτίες, αλλά για το ταλέντο.
Και πράγματι, η Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι, που εκπαιδεύτηκε στη ζωγραφική από τον πατέρα της Οράτσιο, είχε καταφέρει, από την εφηβεία ακόμα, να χειρίζεται το πινέλο όπως οι φτασμένοι καλλιτέχνες των καιρών της. Όμως, ο κόσμος που μεγάλωνε η Αρτεμίζια δεν ήταν φτιαγμένος για γυναίκες και αυτό φαίνεται να το κατάλαβε και η ίδια από νωρίς, αφού το 1610, σε ηλικία δεκαεπτά ετών, φιλοτέχνησε το πρώτο της έργο, με θέμα τη Σωσάννα και τους γέροντες.
Το περιστατικό από την Παλαιά Διαθήκη αναφερόταν στην ιστορία της Σωσάννας, μιας όμορφης και παντρεμένης Εβραίας από τη Βαβυλώνα, που είχε γίνει το αντικείμενο του πόθου των αντρών της πόλης και βρέθηκε σε μεγά λους μπελάδες. Μια μέρα, που η Σωσάννα πλενόταν στους κήπους του σπιτιού της, δυο ηλικιωμένοι, που παραφυλούσαν σαν τις ύαινες, όρμηξαν να τη βιάσουν. Εκείνη έβαλε τις φωνές και μαζεύτηκαν οι υπη ρέτες, όμως οι εισβολείς ισχυρίστηκαν πως η κοπέλα ήταν μοιχαλίδα, αφού την έπιασαν επ” αυτοφώρω με τον εραστή της. Δυστυχώς για το θύμα, οι κατήγοροι ήταν άντρες με πλούτη και εξουσία και η μαρτυρία τους έγινε πιστευτή. Και πάνω που ο λαός ετοιμαζόταν να λιθοβολήσει τη δύσμοιρη Σωσάννα, εμφανίστηκε ο προφήτης Δανιήλ, που αποκάλυψε τα ψεύδη των γερόντων και έδωσε αίσιο τέλος στην υπόθεση. Δυστυχώς, η βιβλική αυτή ιστορία αποδείχτηκε προφητική για τα όσα θα συνέβαιναν στην ζωή της Αρτεμίζια τον Μάη του 1611.
Ένα μεσημέρι, που η νεαρή ζωγράφος εργαζόταν μονάχη, έπεσε θύμα βιασμού από έναν ζωγράφο και συνεργάτη του πατέρα της, τον Αγκοστίνο Τάσσι. Ωστόσο, κατά τη ήθη της εποχής, ο βιασμός έπαυε να συνιστά αδίκημα στην περίπτωση που ο δράστης αποφάσιζε να παντρευτεί το θύμα! Ο Τάσι λοιπόν υποσχέθηκε να «αποκαταστήσει» την τιμή και την υπόληψη της οικογένειας των Τζεντιλέσκι – και όχι του θύματος– ζητώντας την Αρτεμίζια σε γάμο. Όμως λίγο αργότερα αθέτησε την υπόσχεσή του και ο πατέρας της κοπέλας τον οδήγησε στο δικαστήριο – ένα δικαστήριο, που, στην πραγματικότητα, καλούνταν να εξετάσει όχι την ενοχή του δράστη, αλλά την αξιοπιστία του θύματος, αφού, όπως όλοι γνώριζαν, οι γυναίκες ήταν εκ φύσεως ελαφρόμυαλες και επιρρεπείς στην ψευδορκία…
Έτσι οι ανακριτές υπέβαλαν την Αρτεμίζια σε εξευτελιστικές εξετάσεις και την απείλησαν πως θα συνέθλιβαν τα δάχτυλά της αν δεν ομολογούσε τα ψέματά της! Παρεμπιπτόντως, το ίδιο έκαναν και οι αρχαίοι Αθηναίοι με τους δούλους τους, τους οποίους ξυλοκοπούσαν πριν τους εξετάσουν ως μάρτυρες στο δικαστήριο! Όπως και να “χει, η κοπέλα υπέμεινε όλα τα βασανιστήρια και δεν σταμάτησε να υποστηρίζει το δίκιο της. Οι μάρτυρες, από την άλλη, περιέγραψαν την Αρτεμίζια ως γυναίκα φιλήσυχη και αφοσιωμένη στη δουλειά της, ενώ σχεδόν όλοι τους κατηγόρησαν τον δράστη για τον βίαιο χαρακτήρα και την κακοποιητική του συμπεριφορά! Έτσι, το δικαστήριο δεν μπορούσε παρά να τον καταδικάσει σε φυλάκιση. Ωστόσο, σε σύντομο χρονικό διάστημα ο Τάσι αφέθηκε ελεύθερος, αφού απολάμβανε την εύνοια και την προστασία του Βατικανού!
Μια τέτοια αδικία δεν μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη τη ζωγράφο. Η ψυχή της ζητούσε την εκδίκηση, γι” αυτό και αποφάσισε να κατακρεουργήσει τον βιαστή της με το μοναδικό της όπλο: το πινέλο! Έτσι, το 1612 φιλοτέχνησε μία πραγματικά φρικιαστική σκηνή, σε λιτό, μαύρο φόντο και εμπνευσμένη από τη βιβλική Σφαγή του Ολοφέρνη από την Ιουδήθ.
Σύμφωνα με την ιστορία, η όμορφη Ισραηλίτισσα Ιουδήθ είχε προσποιηθεί πως λιποτακτεί στο στρατόπεδο των Ασσυρίων που πολιορκούσαν την πόλη της. Και, μάλιστα, υποσχέθηκε στον στρατηγό τους, τον Ολοφέρνη, πως θα του αποκάλυπτε ένα σχέδιο για τη γρήγορη υποταγή των συμπατριωτών της. Ο εχθρός, σαγηνευμένος από τα κάλλη της γυναίκας, την κάλεσε στη σκηνή του και εκείνη, με τη βοήθεια της υπηρέτριάς της, τον ακινητοποίησε και τον αποκεφάλισε! Η Αρτεμίζια όχι μονάχα έπαιρνε την προσωπική της εκδίκηση, αλλά περνούσε και ένα μήνυμα: οι γυναίκες, ανεξαρτήτως ηλικίας και κοινωνικής προέλευσης, μπορούσαν να συνεργαστούν και να νικήσουν την κτηνώδη πατριαρχία!
Τελικά η ζωγράφος δεν άντεξε στις πιέσεις, αφού, για την κοινωνία του 17ου αιώνα, μια γυναίκα «ατιμασμένη» αποτελούσε όνειδος για την οικογένειά της. Αναγκάστηκε λοιπόν να παντρευτεί, με προξενιό, έναν κατά πολύ μεγαλύτερο σε ηλικία άντρα και να φύγει από τη Ρώμη. Για μια οκταετία θα έμενε στη Φλωρεντία των Μεδίκων, όπου γνώρισε μεγάλες δόξες. Τα έργα της έγιναν ανάρπαστα και η Φλωρεντινή Ακαδημία των Καλών Τεχνών την τίμησε με την ιδιότητα του μέλους – μια ιδιότητα που ως τότε αποτελούσε αποκλειστικό προνόμιο των αντρών!
Στη Φλωρεντία έτυχε να γνωρίσει και τον Γαλιλαίο, με τον οποίο δημιούργησε μια μακροχρόνια φιλία, ανταλλάσσοντας επιστολές σχετικά με τα καλλιτεχνικά και επιστημονικά τους ενδιαφέροντα! Μάλιστα, σε μια από αυτές τις επιστολές, ο Γαλιλαίος θα συμβούλευε την καλλιτέχνιδα πώς να αποδίδει πιο ρεαλιστικά την κατεύθυνση του αίματος που ανάβλυζε από τους μαχαιρωμένους λαιμούς, βάσει των κανόνων της γεωμετρίας και των θεωριών του για τις κινήσεις των σωμάτων!
Την ίδια περίοδο όμως η Αρτεμίζια θα γνώριζε και τον πραγματικό έρωτα στο πρόσωπο ενός Φλωρεντινού αριστοκράτη. Ωστόσο, η «ανάρμοστη» σχέση μιας παντρεμένης γυναίκας με ένα επιφανές μέλος της κοινωνίας δεν άργησε να διαδοθεί από στόμα σε στόμα. Έτσι, το 1620 η ζωγράφος με τον σύζυγό της, που έκανε τα στραβά μάτια, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Φλωρεντία.
Αρχικά επέστρεψε στη Ρώμη, και κατόπιν βρέθηκε για κάποια διαστήματα στη Βενετία και στο Λονδίνο. Στην Αγγλία, μάλιστα, θα δούλευε με τον πατέρα της, που είχε γίνει αυλικός ζωγράφος του βασιλιά Καρόλου Α΄. Τελικά, όταν το 1642 ξέσπασε ο Αγγλικός Εμφύλιος, η Αρτεμίζια γύρισε στην Ιταλία και εγκαταστάθηκε οριστικά στη Νάπολη μέχρι τον θάνατό της το 1656. Μέχρι το τέλος θα φιλοτεχνούσε εξαίσιες μπαρόκ δημιουργίες με ποικίλα θέματα, όμως δεν θα σταματούσε ποτέ να ζωγραφίζει, σε διάφορες παραλλαγές, τις ιστορίες της Σωσάννας που γλίτωσε από τ’αρπακτικά, και της γενναίας Ιουδήθ που αποκεφάλισε τον τύραννο!
*Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Από τον βασιλιά Θάνατο στον βασιλιά Ήλιο
Ποια είναι η ήπειρος που ονομάζουμε Ευρώπη; Πότε και πώς θεμελιώθηκε ο νεότερος πολιτισμός της; Ποια φωτεινά μυαλά και ποιες μοχθηρές προσωπικότητες έγραψαν τις πιο λαμπρές σελίδες και τα πιο αιματοβαμμένα της κεφάλαια;
Μια περιπλάνηση στην ευρωπαϊκή ιστορία μέσα από 11+1 ιστορίες, από έναν από τους επιδραστικότερους ψηφιακούς δημιουργούς περιεχομένου των ελληνικών social media, τον The Trivialist.
Θα δούμε μειονότητες καταπιεσμένες, γυναίκες κακοποιημένες, επιστήμονες βασανισμένους και καλλιτέχνες εμπνευσμένους, ενώ θα διαβάσουμε για αντιλήψεις παράδοξες, πικάντικα μυστήρια, γκουρμέ συνταγές, σεξοσκάνδαλα και θανατηφόρες ραδιουργίες. Μα, κυρίως, θα αναρωτηθούμε για την ανθρώπινη φύση, μια φύση ικανή για τα μεγαλύτερα επιτεύγματα και τις χειρότερες καταστροφές…
Κοινωνία, οικονομία, τέχνη, επιστήμη, πολιτική και όλα τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, δοσμένα με χιούμορ, και ταυτόχρονα με ουσιαστική σοβαρότητα και με αγάπη για τον άνθρωπο.
Σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου.