Μη συζητάς καθόλου για το πώς είναι ο καλός άνθρωπος· γίνε τέτοιος. -Μάρκος Αυρήλιος
Φιλοσοφία. Ίσως θεωρείς πως είναι για λίγους και εκλεκτούς ή ίσως νομίζεις πως είναι κείμενα δυσνόητα. Μπορεί να νομίζεις πως δεν είναι για σένα και δεν υπάρχει κανένας τρόπος να σε βοηθήσει ουσιαστικά στη ζωή σου. Ωστόσο, η φιλοσοφία είναι για όλους. Για όλες τις ηλικίες. Και μπορεί να σε βοηθήσει να δεις την ουσία των πραγμάτων, να βρεις νοήματα σε όλα αυτά που μέχρι πρότινος θεωρούσες δυσνόητα.
Εδώ και αιώνες, σε κάθε πολιτισμό και σε κάθε χώρα η φιλοσοφία γέννησε πρωτοπόρες ιδέες και ήταν η βάση της κριτικής σκέψης. Μας έκανε να αναρωτηθούμε για τον εαυτό μας, να αμφισβητήσουμε τις εδραιωμένες αντιλήψεις και να φτάσουμε σε συμπεράσματα χρησιμοποιώντας τη λογική.
Η Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας γιορτάζεται κάθε χρόνο από το 2002 την τρίτη Πέμπτη του Νοεμβρίου, με πρωτοβουλία της UNESCO. Και αυτή η ημέρα είναι συμβολική, αποτελεί απλώς μια μικρή υπενθύμιση για να… σκεφτόμαστε.
«Σκέφτομαι, άρα υπάρχω», είπε ο Καρτέσιος και σήμερα αυτή τη ρήση την έχουμε περισσότερο ανάγκη από ποτέ για να είμαστε πολίτες συνειδητοποιημένοι, άνθρωποι που ψάχνουν απαντήσεις στα πιο δύσκολα ερωτήματα της ζωής και να κάνουμε εκείνα τα απαραίτητα βήματα για να ανθίζουν στις κοινωνίες η δημοκρατία, η ισότητα, η δικαιοσύνη, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα. Και να είμαστε καθημερινά σε επαγρύπνηση.
Έτσι μόνο θα κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο αλλά και τον εαυτό μας.
Κι ένα καλό βιβλίο θα είναι πάντα η δική μας πυξίδα. Παρακάτω ορισμένες προτάσεις για να «φιλοσοφείς» καθημερινά!
Το πιο εμβληματικό και πολυμεταφρασμένο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη στο οποίο συνοψίζεται όλη η κοσμοθεωρία του.
Στην «Ασκητική» ο Καζαντζάκης μιλάει για τη μάχη του ανθρώπου με τις δυνάμεις της υλικής, πνευματικής και ηθικής φθοράς και την ανάδειξη εκείνων των ικανοτήτων και αρετών που ωθούν τον άνθρωπο να μάχεται, να εξελίσσεται, να δημιουργεί, και να ελπίζει.
Και πιστεύουμε βαθιά πως είναι ένα έργο που δεν πρέπει να λείπει από κανένα σπίτι.
Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τον παραλογισμό της καθημερινότητας, τα fake news και τις θεωρίες συνωμοσίας;
Μπορεί ένα βιβλίο που θα διαβάσουμε να μας κάνει πιο ορθολογιστές; Μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε γιατί υπάρχει τόσος παραλογισμός στον κόσμο;
Στην πραγματικότητα, σκεφτόμαστε με τρόπους που είναι λογικοί όταν δρούμε στο πλαίσιο της χαμηλής τεχνολογίας όπου περνάμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας, αλλά δεν κατορθώνουμε να εκμεταλλευτούμε τα ισχυρά εργαλεία του ορθολογισμού που έχουμε ανακαλύψει κατά τη διάρκεια χιλιετιών: τη λογική, την κριτική σκέψη, τις πιθανότητες, τη συσχέτιση και την αιτιώδη συνάφεια και τους βέλτιστους τρόπους να ενημερώνουμε τις πεποιθήσεις μας και τις δεσμεύσεις μας, ατομικές και συλλογικές. Αυτά τα εργαλεία δεν αποτελούν τυπικό μέρος της εκπαίδευσής μας και είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζονται τόσο καθαρά και διασκεδαστικά σε ένα βιβλίο.
Ο ορθολογισμός είναι σημαντικός. Οδηγεί σε καλύτερες επιλογές στη ζωή μας και στη δημόσια σφαίρα και είναι ο απόλυτος κινητήριος μοχλός της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ηθικής προόδου. Ξεχειλίζοντας από τη συνήθη διορατικότητα και το χιούμορ του Pinker, το βιβλίο αυτό διαφωτίζει, εμπνέει και ενδυναμώνει.
Όταν οι καλοί άνθρωποι σκέφτονται λάθος
Πώς η φιλοσοφία μπορεί να γίνει ένα ισχυρό αντίδοτο στη σύγχρονη επιδημία του ανορθολογισμού;
Υπάρχει μια επιδημία λανθασμένης σκέψης στον κόσμο σήμερα. Ανησυχητικά πολλοί άνθρωποι ασπάζονται τρελές, ακόμη και επικίνδυνες ιδέες.
Πιστεύουν ότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό, απορρίπτουν ως απάτη την ομόφωνη θέση της επιστημονικής κοινότητας για την υπερθέρμανση του πλανήτη, αποδίδουν τη διάδοση του COVID-19 στο δίκτυο 5G.
Η λανθασμένη σκέψη, όμως, οδηγεί και σε λάθος πράξεις, όπως η κατάληψη του Καπιτωλίου στις ΗΠΑ από ένα έξαλλο πλήθος, για παράδειγμα.
Ο Steven Nadler και ο Lawrence Shapiro υποστηρίζουν ότι το καλύτερο αντίδοτο στη λανθασμένη σκέψη είναι η σοφία, η διορατικότητα και η μέθοδος που μας παρέχει η φιλοσοφία.
Με απλό και συναρπαστικό τρόπο παρουσιάζουν τις βασικές αρχές της λογικής, που μπορούν να μας κάνουν πιο ορθά σκεπτόμενους και πιο υπεύθυνους πολίτες.
Το ταξίδι του Πάντα και του Δράκου
«Θα πάμε ένα ταξίδι, στην αντίπερα όχθη του ποταμού…»
Ξεκινήστε μαζί με το Μεγάλο Πάντα και τον Μικρό Δράκο για μια απίθανη περιπέτεια με τη σειρά βιβλίων «Το Μεγάλο Πάντα και ο Μικρός Δράκος», που αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο σε πωλήσεις!
Μολονότι οι δύο φίλοι είναι ευχαριστημένοι στον ναό τους ψηλά στα βουνά, ο Μικρός Δράκος συνειδητοποιεί ότι κάτι λείπει, νιώθει ανολοκλήρωτος. Κι έτσι αποφασίζουν να κάνουν παρέα ένα ταξίδι σε τόπους άγνωστους και μακρινούς.
Στο διάβα τους συναντούν προκλήσεις και κινδύνους και εντέλει μαθαίνουν πως ό,τι χρειάζονται το έχουν ήδη μέσα τους και πως η αλλαγή, αν και κάποιες φορές είναι τρομακτική, είναι εφικτή και με υπομονή μπορεί να μας οδηγήσει σε καλύτερα πράγματα.
«Αν πρέπει να χαθούμε», κατέληξε το Μεγάλο Πάντα, «χαίρομαι που αυτό έγινε μαζί σου…»
Ένα από τα πιο κλασικά έργα φιλοσοφίας όλων των εποχών.
Ο Έριχ Φρομ σε αυτό το υπέροχο βιβλίο εξηγεί πώς οι δύο τρόποι ύπαρξης, το «να έχεις» ή «να είσαι», παλεύουν για το πνεύμα της ανθρωπότητας. Ο τρόπος ύπαρξης στη βάση του «έχειν» οδηγεί τον άνθρωπο σε έναν απέραντο εγωισμό, σε μια διαρκή ανησυχία μην τυχόν και χάσει ό,τι έχει ή ό,τι ψευδώς νομίζει ότι κατέχει.
Από την άλλη, ο άνθρωπος που ζει για να «είναι», είναι ανεξάρτητος, ελεύθερος, δημιουργικός, του αρέσει να εξελίσσεται, και για αυτόν η αγάπη είναι μια δυναμική κατάσταση ύπαρξης.
Στο βιβλίο Να έχεις ή Να είσαι;, ο Έριχ Φρομ με δεξιότητα αναλύει τις σκέψεις του ωθώντας την ανθρωπότητα σε μια ψυχολογική επανάσταση: να αντισταθμίσουμε την κενή ζωή που απορρέει από το «έχειν» με μια γεμάτη νόημα ζωή που απορρέει από το «είναι».
Αριστοτέλης: Η αρχαία σοφία στη σύγχρονη ζωή
Ο Αριστοτέλης ήταν εξαίρετος στοχαστής, ίσως ο σπουδαιότερος στην ιστορία. Ωστόσο, τον βασάνιζε ένα συνηθισμένο ερώτημα: πώς να είμαστε ευτυχισμένοι. Η βαθύτατη πεποίθησή του ήταν πως όλοι μπορούμε να είμαστε ευτυχισμένοι με έναν ουσιαστικό και βιώσιμο τρόπο – και ο ίδιος το δίδαξε με το παράδειγμά του. Η καθηγήτρια Edith Hall αποδεικνύει πως η αρχαία σκέψη είναι ό,τι ακριβώς χρειαζόμαστε σήμερα. Μέσα από δέκα πρακτικά μαθήματα κατανοούμε περισσότερο τον ίδιο τον εαυτό μας αλλά και τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνουμε καλές αποφάσεις.
Μαθαίνουμε πώς να επιτύχουμε σε μια συνέντευξη εργασίας, πώς να επιλέξουμε σύντροφο και παντοτινούς φίλους και πώς να διαχειριστούμε τον θάνατο ή την απώλεια. Είτε πρόκειται για την αρχαία Ελλάδα είτε για τον σύγχρονο κόσμο, οι προκλήσεις της ζωής παραμένουν ίδιες. Ο Αριστοτέλης δεν περιγράφει μια απλή εφαρμογή κανόνων. Με τον πρακτικό, μετριοπαθή και διαχρονικό λογισμό του, μας καλεί να εντρυφήσουμε στην ουσία της ύπαρξης και να πορευτούμε συνειδητά προς μια ευτυχισμένη ζωή.
Οι συμβουλές του θα είναι πάντα διαχρονικές και επίκαιρες.
Επίκουρος – Η τέχνη της ευτυχίας
Τι χρειαζόμαστε πραγματικά για μια ευτυχισμένη ζωή;
Πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια πριν, ένας Έλληνας φιλόσοφος, ο Επίκουρος, έδωσε μια απάντηση που μοιάζει απλή: ευχαρίστηση. Το μόνο που χρειαζόμαστε πραγματικά είναι ευχαρίστηση. Σήμερα τείνουμε να συνδέουμε τη λέξη «επικούρειος» με την απόλαυση ενός καλού φαγητού ή κρασιού και με έναν παρακμιακό ηδονισμό. Αλλά αυτό απέχει έτη φωτός από το όραμα μιας ευχάριστης ζωής όπως το συνέλαβε ο Επίκουρος, ο οποίος εστίασε στις νοητικές και όχι στις σωματικές απολαύσεις, στην αποφυγή του πόνου και όχι στην άμεση επιδίωξη της ευχαρίστησης. Ο στόχος του, με λίγα λόγια, ήταν μια ζωή με αταραξία.
Με την ολοζώντανη και φινετσάτη γραφή του, ο Sellars ξεδιπλώνει την ιστορία της επικούρειας φιλοσοφίας, από έναν ιδιωτικό κήπο στις παρυφές της αρχαίας Αθήνας έως τους δρόμους της αρχαίας Ρώμης, αναλύοντας έναν τελείως διαφορετικό τρόπο σκέψης για τη θέση μας στον κόσμο και το νόημα του θανάτου. Ένα βιβλίο που εμπνέει και διαφωτίζει, αντλώντας από την αρχαία σοφία εξαιρετικά επίκαιρα διδάγματα και προσφέροντάς μας έναν νέο τρόπο να αντιληφθούμε τι είναι σημαντικό στη ζωή.
Ποια είναι η αφετηρία και ο στόχος όλων όσα κάνουμε;
Τι χρειαζόμαστε πραγματικά για μια ευχάριστη ζωή;
Τι διακρίνει τον πραγματικό φίλο;
Πόσο σημαντική είναι η κατανόηση της φύσης;
Απαντώντας στα παραπάνω ερωτήματα, θα έχετε κάνει ένα μεγάλο βήμα προς την κατανόηση των βασικών διδαγμάτων του σπουδαίου Έλληνα φιλοσόφου.
Ποιους τομείς της ζωής μας ελέγχουμε πραγματικά; Τι κάνουμε όταν οι καταστάσεις δεν εξελίσσονται προς όφελός μας; Και τι μπορεί να μας διδάξει ο στωικισμός για τη συνύπαρξη με τους γύρω μας;
Τα τελευταία χρόνια, ο στωικισμός έχει επανέλθει στο προσκήνιο. Αλλά τι ακριβώς πίστευαν οι στωικοί; Στο βιβλίο Η Τέχνη των Στωικών, ο λέκτορας Φιλοσοφίας John Sellars παρουσιάζει τις βασικές ιδέες των τριών μεγάλων Ρωμαίων στωικών –του Σενέκα, του Επίκτητου και του Μάρκου Αυρήλιου– μέσα από γεγονότα της ζωής τους και αναφορές στο έργο τους. Με ζωντανή γλώσσα, ο Sellars καταδεικνύει πώς το έργο αυτών των τριών στωικών εμπνέει τους αναγνώστες εδώ και εκατοντάδες χρόνια, μια και πραγματεύεται πολλά από τα θέματα που αντιμετωπίζουμε όλοι στη ζωή μας ακόμα και σήμερα. Ένα βιβλίο που μας δείχνει πώς πρέπει να ζούμε, πώς να κατανοούμε τον συνάνθρωπό μας, πώς να αντέχουμε τις αναπόφευκτες δυσκολίες της ζωής, πώς να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας και να συμπεριφερόμαστε στους άλλους.
Η Τέχνη των Στωικών είναι ένας οδηγός για τη φιλοσοφία μιας όμορφης ζωής.
Επίκτητος- Ο δρόμος για την ελευθερία
«Όποιος θέλει να είναι ελεύθερος, δεν πρέπει να επιθυμεί ή να αποφεύγει κάτι που εξαρτάται από τους άλλους, αλλά να περιοριστεί μόνο σε εκείνα στα οποία έχει τον απόλυτο έλεγχο». Απόσταγμα σοφίας του στωικού φιλόσοφου Επίκτητου, που δίδαξε ότι η ελευθερία δεν είναι νομικό καθεστώς ούτε δυνατότητα που μας παρέχεται, αλλά ο πνευματικός προσανατολισμός των ανθρώπων που πέτυχαν να έχουν ανοσία στην απογοήτευση ακόμα κι αν είναι μέσα στη φυλακή.
Όλοι μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι, αρκεί να μάθουμε να προσδίδουμε ύψιστη αξία σε ό,τι μπορούμε να ελέγξουμε (τα κίνητρά μας και τις αντιδράσεις μας), να αντιμετωπίζουμε με ψυχραιμία ό,τι δεν μπορούμε να ελέγξουμε, και να αναζητούμε ευκαιρίες να κάνουμε το καλό και να είμαστε καλά παρά την κακοτυχία μας ή τα όσα μας συμβαίνουν ως συνέπεια των πράξεων άλλων ανθρώπων.
Το βιβλίο Επίκτητος – Ο δρόμος για την ελευθερία περιγράφει τη σημασία της στωικής ελευθερίας και μας δίνει μοναδικά επίκαιρα μηνύματα. Σε μια εποχή που όλοι καλούμαστε να βρούμε την ψευδαίσθηση της ευτυχίας στο έχειν και στην εικόνα, η φωνή των Στωικών έρχεται να μας θυμίσει να παραμείνουμε πιστοί στις ουσιαστικές αρχές που μας προσδιορίζουν, του μοναδικού δρόμου για να νιώσουμε αληθινά ελεύθεροι.
Πώς να έχεις ανοιχτό μυαλό – Ένας αρχαίος οδηγός ανεκτικότητας και διαλόγου
Ο σκεπτικισμός είναι η μία από τις τρεις μεγάλες σχολές της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας –οι άλλες είναι ο στωικισμός και η επικούρεια φιλοσοφία–, που, εκτός από έναν τρόπο σκέψης, προτείνει και έναν τρόπο ζωής.
Το Πώς να έχεις ανοιχτό μυαλό αποτελεί μια εξαιρετική εισαγωγή στις αρχές του, μέσα από μια σύγχρονη μετάφραση και προσέγγιση θεμελιωδών χωρίων από τα κείμενα του Σέξτου, του μόνου Σκεπτικιστή φιλοσόφου του οποίου έργα σώζονται.
Ο Σέξτος πρέσβευε –και προτείνει συγκεκριμένες τεχνικές για να το πετύχει κάποιος– την αποφυγή οποιασδήποτε κρίσης για την αληθινή φύση των πραγμάτων, πιστεύοντας πως αυτός είναι ο τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τον δογματισμό των άλλων, αλλά και για να διατηρήσουμε την πνευματική και ψυχική γαλήνη μας.
Όπως παρατηρεί ο Richard Bett στην εισαγωγή του, το σημαντικότερο δίδαγμα που μπορούμε να αντλήσουμε σήμερα από τον σκεπτικισμό του Σέξτου είναι η δυνατότητα να ακούμε την αντίθετη άποψη πάνω σε οποιοδήποτε ζήτημα.
Έτσι, θα αποκτήσουμε ανοιχτό μυαλό και την ικανότητα διαλόγου, αποφεύγοντας τη μισαλλοδοξία και τον φανατισμό, που αποτελούν γνώρισμα της εποχής μας.