Ο Σενέκας ήταν Ρωμαίος πολιτικός, ρήτορας, δραματουργός και στωικός φιλόσοφος, που έζησε πριν από 2.000 χρόνια. Το έτος 1 μ.Χ. γράφει ένα βιβλίο για το πώς κάποιος να διαχειρίζεται τον θυμό του και σε αυτό περιλαμβάνει ένα κεφάλαιο με συμβουλές για την ανατροφή των παιδιών.
Προφανώς τα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε, αλλά κάποιες από τις συμβουλές του παραμένουν ενδιαφέρουσες κι επίκαιρες. Γράφει ο Σενέκας:
«Είναι πολύ μεγάλο το όφελος, θα έλεγα, όταν μεγαλώνουμε τα παιδιά με υγιή τρόπο. Είναι όμως ένα δύσκολο έργο, αφού πρέπει να προσπαθούμε ταυτόχρονα να μην ενισχύουμε τον θυμό μέσα τους αλλά και να μην αμβλύνουμε τις φυσικές τους παρορμήσεις.
Χρειάζεται προσεκτική επιτήρηση, γιατί όσα πρέπει να υποβοηθηθούν και όσα πρέπει να κατασταλούν θρέφονται από παρόμοια πράγματα και, επειδή ακριβώς είναι παρόμοια, μπορούν να σε ξεγελάσουν εύκολα ακόμα και όταν τα ελέγχεις. Το πνεύμα ανθεί όταν του δίνεται η άδεια και συρρικνώνεται υπό τον εξαναγκασμό· θεριεύει όταν το εγκωμιάζουν και ενθαρρύνεται να έχει υψηλή αυτοεκτίμηση. Αλλά η ελευθερία και ο έπαινος μπορεί να αυξήσουν παράλληλα και την αλαζονεία και μια ιδιοσυγκρασία με ροπή στον θυμό.
Πρέπει να ακολουθήσουμε μια μέση οδό, τραβώντας τα ηνία τη μια στιγμή και κεντρίζοντας με το μαστίγιο την άλλη. Μην επιτρέψετε το πνεύμα των παιδιών να συναντήσει οτιδήποτε ταπεινό ή δουλοπρεπές. Μην επιτρέψετε να εκλιπαρήσουν ποτέ για πράγματα με τον τρόπο του ικέτη και, αν το κάνουν, φροντίστε να μην κερδίζουν τίποτε με αυτόν τον τρόπο. Προτιμότερο είναι να δίνονται δώρα με βάση τις περιστάσεις, τα πράγματα που έχουν ήδη πράξει και τις καλές πράξεις που υπόσχονται να πραγματοποιήσουν στο μέλλον.
Στις συγκρούσεις με τους συνομηλίκους τους, ας μην επιτρέπουμε στα παιδιά να ηττηθούν αλλά ούτε και να θυμώσουν. Ας βεβαιωθούμε πως διαπληκτίζονται με ανθρώπους από το στενό τους περιβάλλον ώστε να συνηθίζουν να επιδιώκουν τη νίκη παρά να προξενούν πόνο. Όποτε νικούν και επιτυγχάνουν κάτι άξιο επαίνου, ας τους επιτρέπουμε να κρατούν ψηλά το κεφάλι αλλά όχι να γίνονται αλαζόνες, γιατί μετά τη χαρά έρχεται η εξύψωση και μετά την εξύψωση ακολουθεί το υπερφίαλο εγώ και η υπέρμετρη αίσθηση αξίας εαυτού.
Θα τους παραχωρούμε κάποιον ελεύθερο χρόνο, αλλά δεν θα τα εγκαταλείπουμε χωρίς όρια στην αδράνεια και τη νωθρότητα, και θα τα κρατάμε μακριά από την επιρροή των ηδονών, καθώς τίποτε δεν κάνει τους ενηλίκους πιο επιρρεπείς στον θυμό από ό,τι μια μαλθακή και γλυκερή ανατροφή.
Συνεπώς, όσο περισσότερο κακομαθαίνει ένα μοναχοπαίδι ή όσο περισσότερα επιτρέπονται σε ένα ορφανό παιδί τόσο πιο διεφθαρμένος γίνεται ο νους. Εκείνος στον οποίο δεν αρνήθηκαν τίποτε, που τα δάκρυά του σκούπιζε μια ανήσυχη μητέρα, που για χάρη του μια τροφός πήρε το φταίξιμο επάνω της, δεν θα αποκτήσει καμιά ικανότητα άμυνας απέναντι στους κλονισμούς του συστήματος.
Δεν βλέπεις πώς η μεγαλύτερη οργή συνοδεύει την εξίσου μεγάλη περιουσία;
Είναι σαφές στην περίπτωση των πλουσίων, των αριστοκρατών και των αξιωματούχων, πως όποτε προκύπτει στον νου κάτι ελαφρύ και κενό, αυτό συγκεντρώνει ορμή όπως το πλοίο με ευνοϊκό άνεμο. Η ευημερία αναπτύσσει τη θυμωμένη ιδιοσυγκρασία, όταν ένα πλήθος πειθήνιων ανδρείκελων ψιθυρίζουν στα υπεροπτικά αφτιά: «Μπορεί αυτός να μιλά με τέτοιο τρόπο σ’ εσένα; Δεν στέκεσαι πλήρως στο ύψος σου. Πουλάς φθηνά τον εαυτό σου», και παρόμοια λόγια, στα οποία ακόμα και ο υγιής νους, χτισμένος πάνω σε γερά θεμέλια, δύσκολα μπορεί να αντισταθεί.
Ας κρατήσουμε τα παιδιά μακριά από την κολακεία, ας τους επιτρέψουμε να ακούν την αλήθεια. Να νιώθουν τον φόβο κάθε τόσο, τον σεβασμό πάντοτε και να μάθουν να στέκονται όρθια μπροστά στους ηλικιωμένους.
Ας μην αποκτούν τίποτε μέσω του θυμού. Ό,τι αρνούμαστε στο κλαψιάρικο παιδί πρέπει ελεύθερα να το προσφέρουμε στο παιδί που σιωπά.
Ας του επιτρέψουμε να διατηρήσει τον πλούτο των γονιών του ορατό αλλά όχι σε χρήση.
Ας το επιπλήττουμε για όλα του τα ψεύδη. Είναι επίσης σημαντικό να του παρέχουμε δασκάλους και συνοδούς ήρεμους, αφού οτιδήποτε πράο προσκολλάται στα πράγματα που το περιβάλλουν και σταδιακά προσομοιάζει στα πράγματα αυτά. Κατόπιν, οι χαρακτήρες των εφήβων ανακαλούν εκείνους των τροφών και των παιδαγωγών τους.
Ένα αγόρι που ανατράφηκε στο περιβάλλον του Πλάτωνος και επέστρεψε αργότερα στους γονείς του, είδε τον πατέρα του να φωνάζει. «Δεν το είδα ποτέ αυτό στο σπίτι του Πλάτωνος», είπε. Και δεν έχω καμία αμφιβολία ότι πιο σύντομα μιμήθηκε τον πατέρα του παρά τον Πλάτωνα.
Πρέπει η διατροφή του να είναι μετρημένη, τα ενδύματά του σεμνά και ο τρόπος ζωής του αντίστοιχος με εκείνον του περιβάλλοντός του. Δεν θα θυμώσει όταν τον συγκρίνουν με άλλους αν τον τοποθετήσετε στο ίδιο επίπεδο με πολλούς άλλους ανθρώπους ευθύς εξαρχής.»
ΥΓ: Εδώ μπορείτε να βρείτε το βιβλίο «Η τέχνη της ψυχραιμίας», που ανήκει στη σειρά μας Η τέχνη του ζην, που περιέχει μικρά, πρακτικά βιβλία με αποστάγματα σοφίας από τους αιώνες:
Αν σας αρέσει η Ιστορία, διαβάστε και αυτό:
Αν ψάχνετε σύγχρονα εργαλεία για γονείς, έχουμε μερικές πολύ καλές προτάσεις: