Τα σημάδια μικρού ή μεγάλου ψυχικού τραύματος στα παιδιά

Θα ήθελα να σας αφηγηθώ την ιστορία ενός εκ των πιο άτυχων ασθενών που έχω γνωρίσει ποτέ, ενός δωδεκάχρονου αγοριού ονόματι Ρικ. Τις τελευταίες δεκαετίες πληθώρα μελετών καταδεικνύει ότι σχεδόν τα δύο τρίτα του πληθυσμού βιώνουν τουλάχιστον ένα δυσμενές γεγονός κατά την παιδική ηλικία.

Ο Ρικ όμως ξεπερνά κατά πολύ τον μέσο όρο. Ενώ ήταν ακόμη μωρό, η οικογένειά του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Νέα Ορλεάνη όταν το σπίτι τους καταστράφηκε από τον τυφώνα Κατρίνα. Χρόνια αργότερα, αφού είχαν κατορθώσει να ορθοποδήσουν στο Χιούστον, χτύπησε ο τυφώνας Χάρβεϊ και μια καταστροφική πλημμύρα παρέσυρε όλα τους τα υπάρχοντα. Στο καινούριο του σχολείο ένας νταής τον γρονθοκόπησε στο πρόσωπο και του έσπασε τη μύτη. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, καθ’ οδόν με τη μητέρα του προς την πρώτη μας θεραπευτική συνεδρία, ένα φορτηγό χτύπησε το αυτοκίνητό τους. Όλα του πήγαιναν στραβά του κακόμοιρου του πιτσιρικά.

Όταν πρωτοδιάβασα το έντυπο παραπομπής του Ρικ, ήμουν ακόμη στην αρχή της καριέρας μου και δεν είχα ιδιαίτερη εμπιστοσύνη στις ικανότητές μου να βοηθήσω κάποιον που είχε περάσει τόσο πολλά. Ωστόσο, την πρώτη φορά που τον είδα έμεινα άναυδη. Η γεμάτη ενέργεια και αισιοδοξία στάση του και η παιδική, αθώα αίσθηση του χιούμορ του δεν ταίριαζαν καθόλου με όσα είχε περάσει. Βέβαια, όταν περιέγραφε τους συχνούς εφιάλτες του σχετικά με τον τυφώνα, φαινόταν εξαντλημένος και νευρικός, και η βαθμολογία του στο τεστ που του έδωσα να κάνει κατέδειξε κλινικώς σημαντικά επίπεδα μετατραυματικού στρες. Κατά τα άλλα όμως φαινόταν να τα πηγαίνει πολύ καλά στη ζωή του. Αρίστευε στο σχολείο, περιέγραφε υγιείς σχέσεις με τους φίλους του και παρέμενε απροσδόκητα αισιόδοξος για το μέλλον του.

Όταν στο τέλος της πρώτης συνεδρίας εμφανίστηκε η μητέρα του, το μυστήριο λύθηκε. Το πρόσωπο του Ρικ αμέσως φωτίστηκε και άρχισε να μου λέει ότι έχουν κανονίσει να πηγαίνουν για μίνι γκολφ μετά από κάθε συνεδρία. Η μητέρα του μπήκε στην κουβέντα και μου εξήγησε ότι τρελαίνονταν για μίνι γκολφ. Όσο καλύτερα τους γνώριζα, τόσο αντιλαμβανόμουν ότι, χάρη στις γονεϊκές πρακτικές της, ενδεχομένως η θεραπευτική πορεία του γιου της είχε ξεκινήσει πριν καν πατήσει το πόδι του στο γραφείο μου. Μετά από λίγους μήνες εστιασμένης στο τραύμα θεραπείας με τον Ρικ και εργασίας με πρακτικές γονεϊκές δεξιότητες αντιμετώπισης τραύματος με τη μητέρα του, οι εφιάλτες του και άλλα συμπτώματα μετατραυματικού στρες είχαν σχεδόν εξαφανιστεί. Χρόνια αργότερα έμαθα με χαρά ότι είχε πάρει υποτροφία με βάση τα προσόντα σε ένα αξιόλογο δημόσιο πανεπιστήμιο και συνέχιζε να κάνει τη μητέρα του περήφανη.

Αυτό που ελπίζω να αποκομίσετε από αυτή την ιστορία είναι η σημασία της σχέσης γονέα-παιδιού, ειδικά όσον αφορά την επούλωση του τραύματος. Θα τολμούσα μάλιστα να πω ότι μια ζεστή, υποστηρικτική σχέση με έναν ικανό φροντιστή είναι πιο πολύτιμη για την ανάρρωση ενός παιδιού από τις εβδομαδιαίες θεραπευτικές συνεδρίες με τον πλέον καταρτισμένο θεραπευτή του κόσμου. Με άλλα λόγια, εσείς είστε το κλειδί που θα βοηθήσει το παιδί σας να θεραπευτεί από το τραύμα και να προκόψει.

Αυτό ίσως φαντάζει μεγάλη ευθύνη – κρατάτε στα χέρια σας το μέλλον του παιδιού σας. Όμως μην ανησυχείτε! Η ανατροφή ενός παιδιού που έχει υποστεί κάποιου είδους τραύμα δεν απαιτεί δεξιότητες εξειδικευμένου θεραπευτή, ιδιαίτερη σοφία ή υπερφυσικά επίπεδα δύναμης και υπομονής. Στην πραγματικότητα, έχετε ήδη ό,τι χρειάζεστε. Οι δεξιότητες που απαιτούνται για να φροντίσετε ένα παιδί που έχει βιώσει ένα δυσμενές γεγονός απορρέουν φυσικά από τις γονεϊκές ικανότητες και την αγάπη που ήδη διαθέτετε.

Το βιβλίο «Είναι καλά το παιδί μου;» προσφέρει συγκεκριμένες γνώσεις σχετικά με το πώς λειτουργεί το τραύμα και θα σας καθοδηγήσει ώστε να διοχετεύσετε το γονεϊκό σας ένστικτο στην αποτελεσματική υποστήριξη και θεραπεία του παιδιού σας.

Ενδεχομένως να βρίσκεστε σε σύγχυση σχετικά με το αν το παιδί σας υπέστη τραύμα ύστερα από κάποιο γεγονός που του προκάλεσε κάποιου είδους συναισθηματική δυσφορία ή σωματική βλάβη. Ή ίσως γνωρίζετε ότι το παιδί σας χρειάζεται κάποιου είδους υποστήριξη, αλλά δεν ξέρετε τι ακριβώς να κάνετε. Ίσως παρατηρείτε ανησυχητικές αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού σας –αύξηση της επιθετικότητας, έλλειψη διάθεσης να περνάει χρόνο με τους φίλους του, μειωμένη απόδοση στο σχολείο– και δεν είστε σε θέση να τις εξηγήσετε. Ή ίσως το παιδί σας αισθάνεται πανικό, άγχος ή τα πάντα γύρω του του θυμίζουν το δυσάρεστο συμβάν και δεν ξέρετε πώς να το βοηθήσετε σε αυτές τις έντονες στιγμές ευαλωτότητας.

Στόχος του βιβλίου είναι να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τι έχει συμβεί στο παιδί σας και τι βιώνει μετά από ένα δυνητικά τραυματικό γεγονός, και στη συνέχεια να σας δώσει τη δυνατότητα να το βοηθήσετε να το ξεπεράσει.

Τι να περιμένετε από αυτό το βιβλίο

Συνολικά, το βιβλίο αυτό θα σας φανεί χρήσιμο αν πιστεύετε ότι το παιδί σας έχει βιώσει ένα δυνητικά τραυματικό γεγονός και δεν γνωρίζετε πώς να πορευτείτε. Πιθανότατα στο μυαλό σας εγείρονται ερωτήματα όπως τα εξής:

• Θα γίνει καλά το παιδί μου; Ή μήπως αυτή η εμπειρία θα το σημαδέψει για πάντα;
• Πώς προκαλείται το ψυχικό τραύμα στα παιδιά;
• Τι είναι η διαταραχή μετατραυματικού στρες (ΔΜΤΣ);
• Γιατί το παιδί μου συμπεριφέρεται διαφορετικά από άλλα παιδιά με παρόμοιες εμπειρίες;
• Πώς μπορώ να το βοηθήσω;

Τα ερωτήματα αυτά είναι απολύτως φυσιολογικά. Τα παιδιά έχουν τον δικό τους εσωτερικό κόσμο, τον οποίο ακόμη και τα ίδια δυσκολεύονται να κατανοήσουν, πόσο μάλλον να εκφράσουν στους άλλους – και τα πράγματα δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο στην εφηβεία.

Μετά από ένα δυσμενές γεγονός θα είστε σε θέση να προσφέρετε στο παιδί σας την υποστήριξη που χρειάζεται, ξεκινώντας με τη δημιουργία θεμελίων για την επούλωση και βοηθώντας το να δημιουργήσει μια ασπίδα προστασίας έναντι τυχόν μελλοντικού τραυματικού στρες. Θα αποκτήσετε δεξιότητες οι οποίες θα σας επιτρέψουν:

• Να ανταποκρίνεστε σε πυροδότες του τραύματος
• Να κατανοήσετε τις συγκεχυμένες και ανησυχητικές νέες συμπεριφορές, όπως η αυξημένη συναισθηματική ευαισθησία
• Να θέτετε και να επιβάλλετε κανόνες σε ένα παιδί που έχει υποστεί τραύμα
• Να αναγνωρίζετε και να αντιμετωπίζετε την αποφυγή
• Να αντιμετωπίζετε τα συνήθη προβλήματα εφήβων τα οποία σχετίζονται με το τραύμα, συμπεριλαμβανομένων των επικίνδυνων παρορμητικών συμπεριφορών
• Να αποτρέψετε την επανεμφάνιση συμπτωμάτων τραύματος στη μετέπειτα ζωή του παιδιού σας

Το βιβλίο αυτό αποτελείται από δώδεκα κεφάλαια που θα σας καθοδηγήσουν στην ανατροφή του παιδιού σας μετά την έκθεση σε ένα δυνητικά τραυματικό γεγονός.

Στα πρώτα κεφάλαια γίνεται μια επισκόπηση του τραύματος, η οποία θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τις ημέρες, τις εβδομάδες, τους μήνες σύγχυσης μετά από μια δυνητικά τραυματική εμπειρία. Έπειτα από ένα τρομακτικό περιστατικό συχνά είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς αν ένα παιδί έχει υποστεί τραύμα. Θα καταλάβετε επίσης γιατί ορισμένα παιδιά επιδεικνύουν αντιδράσεις τραύματος και άλλα όχι, και πώς να διακρίνετε την υγιή από την πιο ανησυχητική συμπεριφορά. Και τέλος, αφού αναλύσουμε αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα του τραύματος και των αντιδράσεων σε αυτό, θα επανέλθουμε στη κυρίαρχη ιδέα, σύμφωνα με την οποία μια ισχυρή σχέση γονέα-παιδιού είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς παράγοντες που βοηθά το παιδί να αναπτύξει ανθεκτική αντίδραση απέναντι στις αντιξοότητες.

Θα μάθετε ακόμη συγκεκριμένες, εύκολα εφαρμόσιμες δεξιότητες, οι οποίες εμβαθύνουν τη σχέση γονέα - παιδιού και διευκολύνουν τη διαδικασία της επούλωσης.

 Στη συνέχεια, περιγράφονται οι αλλαγές στη συμπεριφορά που παρατηρούνται συχνά στα παιδιά μετά από ένα δυνητικά τραυματικό γεγονός. Ορισμένες από αυτές τις συμπεριφορές είναι κοινές στα μικρά παιδιά, ενώ άλλες παρατηρούνται περισσότερο σε μεγαλύτερους εφήβους. Περιγραφές και διευκρινίσεις βασισμένες σε περιπτώσεις ασθενών μου θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε τι μπορεί να παρατηρήσετε στο παιδί σας μετά από μια πιθανώς τραυματική εμπειρία. Αυτό περιλαμβάνει ενδεχόμενους πυροδότες του τραύματος ή ερεθίσματα που εμφανίζονται και θυμίζουν στο παιδί σας την τρομακτική εμπειρία του, καθώς και αυξημένη συναισθηματική ευαισθησία, μικρής κλίμακας κακή συμπεριφορά, αποφυγή, σοβαρή κακή συμπεριφορά, αυτοτραυματισμό και παρορμητικές συμπεριφορές.

Οι δεξιότητες που διδάσκονται στο τρίτο μέρος του βιβλίου θα σας βοηθήσουν να διαχειριστείτε αυτές τις συγκεχυμένες, ενίοτε ανησυχητικές συμπεριφορές, ώστε να συμβάλετε ουσιαστικά στη θεραπεία του παιδιού σας. Αν και η σχέση γονέα-παιδιού αποτελεί τον πλέον κρίσιμο παράγοντα ενίσχυσης της θεραπείας μετά από ένα τραυματικό γεγονός, ενίοτε συνιστάται επαγγελματική βοήθεια. Εξού και στο παρόν βιβλίο παρέχεται μια επισκόπηση των διάφορων διαθέσιμων τύπων θεραπείας.

Στο Κεφάλαιο 11 παρουσιάζεται μια δομημένη προσέγγιση για να βρείτε τον κατάλληλο θεραπευτή για το παιδί ή την οικογένειά σας – ή ακόμη και για σας.

Το τελευταίο κεφάλαιο θα σας βοηθήσει να προβλέψετε τυχόν μελλοντικές δυσκολίες, τις οποίες ενδέχεται να συναντήσει το παιδί σας κατά τη διάρκεια της ζωής του. Πολλά παιδιά και έφηβοι που έχουν βιώσει δυνητικά τραυματικά γεγονότα διάγουν υγιείς, παραγωγικές ζωές, φαινομενικά χωρίς να επιβαρύνονται από τις δυσμενείς εμπειρίες τους. Αν και σίγουρα μπορούν να ακμάσουν, ακόμη και τα παιδιά με τραύμα που έχουν λάβει θεραπεία με επιτυχία μπορεί να βιώσουν μια επανεμφάνιση συμπτωμάτων σε μεταγενέστερες φάσεις της ζωής τους. Προβλέποντας αυτή την πιθανή επανεμφάνιση, μπορείτε να βοηθήσετε στην οικοδόμηση της αυτοπεποίθησης του παιδιού σας και να διασφαλίσετε ότι γνωρίζει πώς να αντιμετωπίσει τυχόν επανεμφάνιση των συμπτωμάτων.

Οπλισμένοι με τις γνώσεις και τις δεξιότητες που παρέχονται σε αυτό το βιβλίο, θα είστε σε θέση να καθοδηγήσετε με αυτοπεποίθηση το παιδί σας μέσω της θεραπευτικής διαδικασίας προς ένα υγιές, ευτυχισμένο μέλλον.