Πώς να μιλήσουμε στα παιδιά για τον θυμό, τη θλίψη και άλλα έντονα συναισθήματα

Στην παιδική χαρά ένα αγοράκι άρπαξε από τον γιο μου την μπάλα του. Καθώς ήταν μόλις έξι ετών, κι εκείνη τη στιγμή τον είχαν κατακλύσει συναισθήματα όπως απογοήτευση, σύγχυση και θυμός, ο γιος μου έκανε το πρώτο πράγμα που του ήρθε στον νου: έσπρωξε το άλλο παιδί. Όταν όμως υποχώρησε το αρχικό του μένος, η αγανάκτηση του παιδιού στράφηκε προς τον ίδιο του τον εαυτό: «Τα χέρια μου ήταν τόσο θυμωμένα και δεν μπορούσα να τα σταματήσω να μην τον σπρώξουν», μου είπε αργότερα σε γκρινιάρικο ύφος.

Τα έντονα συναισθήματα είναι αναπόφευκτο να προκύπτουν κάποιες φορές και όταν συμβαίνει αυτό συνδυάζονται πολύ συχνά και με έντονες, αντανακλαστικές αντιδράσεις που ξεσπούν με τρόπο παρορμητικό και χωρίς να είναι προσχεδιασμένες – απλώς μια συσσωρευμένη ενέργεια που βράζει, στροβιλίζεται και ξεχειλίζει, και μπορεί να κάνει τους ανθρώπους ν’ αντιδράσουν με τρόπους που θα τους ήταν αδιανόητοι υπό κανονικές συνθήκες.

Και δεν αναφέρομαι αποκλειστικά στα παιδιά.

Οι οργισμένοι γονείς και φροντιστές μπορεί να βάλουν τις φωνές, να σκούζουν, να κοπανάνε τα πόδια τους ή τις πόρτες πολύ πιο εντυπωσιακά από οποιοδήποτε παιδί. Υπάρχουν κάποιες χρονικές περίοδοι που κι εγώ η ίδια αισθάνομαι πως χρειάζομαι μια υπενθύμιση που να λέει: Έχουν περάσει x ημέρες από την τελευταία φορά που έχασα την ψυχραιμία μου. Τέτοιες στιγμές όλοι μας έχουμε. Γιατί; Επειδή είμαστε άνθρωποι, δεν είμαστε τέλειοι, κι όλοι μας έχουμε τα ευαίσθητα σημεία μας. Άπλυτα πιάτα στον νεροχύτη; Ναι, είναι ευαίσθητο σημείο. Βρεγμένες πετσέτες στο δάπεδο; Ναι. Στραβοκοιτάγματα, δηκτικά λόγια και εριστικότητα; Φυσικά. Για μένα, είναι οι αιτίες για συνεχείς διαπληκτισμούς ανάμεσα στ’ αδέλφια. Έχουν υπάρξει στιγμές που εκνευρίστηκα τόσο πολύ με τα παιδιά μου επειδή φώναζαν το ένα στο άλλο, που άρχισα κι εγώ να τους φωνάζω!

Αλλά, βέβαια, ο θυμός δεν είναι το μοναδικό έντονο συναίσθημα που μπορεί να προκύψει. Υπάρχουν και πολλά άλλα ακόμη: θλίψη, φόβος, αποστροφή, έκπληξη, χαρά – κι ένα ολόκληρο συνονθύλευμα από τις αναμείξεις τους! Γενικά μιλώντας, υπάρχουν περίπου τριάντα τέσσερις χιλιάδες διαφορετικά συναισθήματα που μπορεί να νιώσει και να βιώσει ένα ανθρώπινο σώμα . Και όσο περισσότερο είμαστε σε θέση να τα βιώσουμε πραγματικά, να ανταποκριθούμε σε αυτά και να νιώσουμε άνετα μαζί τους, τόσο περισσότερο είμαστε επίσης σε θέση:

• να εκφραζόμαστε κατά τις αλληλεπιδράσεις μας και να συνδεόμαστε με τους άλλους,
• να γινόμαστε περισσότερο ευέλικτοι συναισθηματικά και
• να μειώνουμε την ένταση των αρνητικών έντονων συναισθημάτων μας, όπως για παράδειγμα του άγχους, του φόβου και της μοναξιάς.

Τα έντονα συναισθήματα είναι ο τρόπος με τον οποίο τα σώματά μας αντιδρούν και αντεπεξέρχονται σε ό,τι συμβαίνει κάθε στιγμή. Είναι εγγεγραμμένα στον εγκέφαλό μας, που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να τα αποφύγουμε. Χρειάζεται να τα βιώνουμε, να τα εκφράζουμε και να τα διαχειριζόμαστε με δημιουργικούς τρόπους.

Συναισθηματική ποικιλομορφία

Όσο κι αν εμείς επιθυμούμε να είναι τα παιδιά μας πάντα χαρούμενα, αποδεικνύεται πως δεν θα ήταν υγιή αν ίσχυε κάτι τέτοιο. Οι μελέτες δείχνουν πως τα άτομα τα οποία βιώνουν μια συναισθηματική ποικιλομορφία και κινούνται σε μια ευρεία κλίμακα πολλών διαφορετικών θετικών και αρνητικών συναισθημάτων είναι πιο ευτυχισμένα και πιο υγιή από εκείνα τα οποία παραμένουν απαθή ή έχουν την τάση να προσκολλώνται σε μια συγκεκριμένη συναισθηματική κατάσταση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, σε περιβάλλοντα όπου δίνεται έμφαση στο να εκφράζονται και να εξωτερικεύονται μόνο θετικά συναισθήματα τα άτομα τα οποία βιώνουν αρνητικά συναισθήματα καταλήγουν να χάνουν το κουράγιο τους.

Όταν επιχειρούμε να καταπιέσουμε τις πιο έντονες συγκινησιακά σκέψεις μας, τα συναισθήματα και τις εκφράσεις, πιθανώς να υπάρξουν αρνητικές συνέπειες. Οι έρευνες δείχνουν ότι η συναισθηματική αναστολή και η απαξίωση των συναισθημάτων προκαλούν, με την πάροδο του χρόνου, στα παιδιά αποδιοργάνωση, άγχος, κατάθλιψη και γενικά αρνητικότητα. Όταν επιχειρούμε να αποτρέψουμε, να απομακρύνουμε και να παροτρύνουμε τα παιδιά μας να απωθήσουν πριν την ώρα τους τα αρνητικά συναισθήματα, η πιο πιθανή κατάληξη είναι να βιώσουν ακόμη περισσότερα τέτοια συναισθήματα. Άλλωστε, αν αγνοούμε τα πραγματικά συναισθήματα των παιδιών μας ή υποβαθμίζουμε τη σημασία τους, μπορεί τελικά να βλάψουμε τη σχέση μας μαζί τους και να τα κάνουμε να νιώσουν μοναξιά ή ακόμη και πως είναι ανάξια.

Αντίθετα, όταν οι γονείς αποδέχονται τα συναισθήματα των παιδιών τους και βλέπουν τις εκδηλώσεις και τις εξωτερικεύσεις των συναισθημάτων τους ως ευκαιρίες για να τα συμμεριστούν, να συνδεθούν μαζί τους και να χαράξουν στρατηγική, τα παιδιά έχουν την τάση να έχουν λιγότερα συναισθηματικά ή συμπεριφορικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων των κρίσεων άγχους ή θυμού και των βίαιων ξεσπασμάτων).

Οι γονείς με ρωτούν συχνά αν θα ήταν σωστό να μιλούν στα παιδιά τους για τα δικά τους αρνητικά συναισθήματα. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι γονείς και οι σημαντικοί για το παιδί ενήλικες που κρύβουν τα πραγματικά τους συναισθήματα από αυτό όχι μόνο του προκαλούν σύγχυση αλλά επίσης φαίνονται σαν να είναι λιγότερο συναισθηματικά διαθέσιμοι.

Σε μια πρόσφατη μελέτη, στην οποία έλαβαν μέρος 107 γονείς μαζί με τα παιδιά τους, ερευνητές από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον ανακάλυψαν πως όταν οι γονείς προσποιούνταν πως όλα ήταν εντάξει, τα παιδιά εκδήλωναν περισσότερα σημάδια άγχους και, τελικά, τόσο τα παιδιά όσο και οι γονείς ήταν λιγότερο θερμοί ο ένας απέναντι στον άλλο, και λιγότερο συνδεδεμένοι μεταξύ τους. Από την άλλη πλευρά, οι γονείς οι οποίοι παραδέχονταν και διαχειρίζονταν τα αρνητικά τους συναισθήματα, λόγου χάριν τον θυμό, τη θλίψη, τον φόβο, έδειχναν με αυτό τον τρόπο και στα παιδιά τους πώς να διαχειρίζονται τέτοιου είδους συναισθήματα, πώς να τα ελέγχουν και να εξομαλύνουν έτσι τις καταστάσεις.

Όταν προσπαθείτε να εξοικειώσετε τα παιδιά με τα συναισθήματα, είναι πολύ σημαντικό να τους παρέχετε και τις κατάλληλες λέξεις/κατηγορίες προκειμένου να κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στις περισσότερο ή λιγότερο λεπτές αποχρώσεις και διακυμάνσεις των συναισθημάτων που μπορούν να νιώσουν οι άνθρωποι.

Ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος για να διευρύνετε το συναισθηματικό λεξιλόγιο του παιδιού σας είναι να του παρέχετε εσείς οι ίδιοι τις λέξεις που εκφράζουν τα διαφορετικά κάθε φορά συναισθήματα που νιώθετε:
• Πείτε: «Αυτή τη στιγμή νιώθω θλιμμένη επειδή μου λείπει πολύ η γιαγιά, γι’ αυτό θα περάσω λίγη ώρα φτιάχνοντας γλυκά κι ακούγοντας μουσική, γιατί αυτό με κάνει να νιώθω λίγο πιο καλά».
• Πείτε: «Αισθάνομαι μέσα στο σώμα μου να φουσκώνει ένα κύμα θυμού, γι’ αυτό θα βγω να κάνω έναν περίπατο και να πάρω μερικές βαθιές ανάσες».

Αυτό βοηθά τα παιδιά να καταλάβουν ότι όλοι έχουμε την άδεια να αισθανόμαστε και τη δύναμη να αντιμετωπίζουμε θετικά τα αρνητικά συναισθήματα, με τρόπους που μας κάνουν να νιώθουμε καλύτερα. Μπορούμε ακόμη να τους πούμε ότι «το να νιώθουμε έντονα συναισθήματα δεν είναι ήττα», όπως είπε στο δικό μου πόντκαστ η ειδική στη συναισθηματική ανάπτυξη Αλίσα Μπλασκ Κάμπελ.

Όλοι μας έχουμε συναισθήματα – και οι γονείς δεν αποτελούν εξαίρεση! Στη συνέχεια, προτείνονται κάποιοι επιπλέον τρόποι για να εφοδιάσουμε τα παιδιά μας με το λεξιλόγιο το οποίο τους είναι απαραίτητο προκειμένου να εκφράσουν τα συναισθήματα τα οποία τα βασανίζουν.

• Κατάσταση: Ο καλύτερος φίλος του παιδιού σας μετακόμισε μακριά, και το παιδί σας κλαίει. Αυτός ο φίλος δεν θα μπορέσει να έρθει στο πάρτι γενεθλίων του παιδιού σας ούτε και θα είναι συμμαθητές την επόμενη χρονιά.
  Αντιμετώπιση: «Είναι φυσιολογικό να αισθάνεσαι θλίψη όταν ο καλός σου φίλος μετακομίζει σε άλλο μέρος. Ο [αναφέρετε το όνομα του παιδιού] ήταν πολύ καλός σου φίλος, οπότε ασφαλώς και νιώθεις τόση απογοήτευση που δεν θα μπορέσει να έρθει στο πάρτι των γενεθλίων σου και δεν θα είστε στην ίδια τάξη την επόμενη χρονιά. Αυτού του είδους τα συναισθήματα είναι οδυνηρά, το ξέρω. Αλλά εγώ είμαι εδώ για σένα οποιαδήποτε στιγμή με χρειαστείς!».
• Κατάσταση: Το παιδί σας ωρύεται: «Σε μισώ!» ή «Είσαι φρικτός γονιός!» ή ακόμη «Είσαι βλαμμένος!» και αυτό γίνεται μέσα στο σουπερμάρκετ επειδή δεν του αγοράσατε τα δημητριακά που θέλει.
  Αντιμετώπιση: «Είναι ολοφάνερο πως έχεις θυμώσει πάρα πολύ μαζί μου! Ήθελες πάρα πολύ εκείνα τα δημητριακά και έχεις εξοργιστεί που λέω όχι στο αίτημά σου. Δεν πειράζει να νιώθεις απογοήτευση και εκνευρισμό, όμως δεν μου αρέσει να χρησιμοποιείς τέτοιους χαρακτηρισμούς, και, επίσης, όταν ουρλιάζεις έτσι δεν μπορώ καν ν’ ακούσω τι ακριβώς μου λες. Είμαι εδώ αν θέλεις να το συζητήσουμε ήρεμα και να διαλέξουμε μαζί ένα πακέτο δημητριακά από αυτό το ράφι».

• Κατάσταση: Το παιδί σας κρύβεται πίσω σας τη στιγμή που συναντάτε τον καινούριο δάσκαλο και σας τραβά προς τον διάδρομο. Σας λέει: «Θέλω να φύγουμε, να γυρίσουμε στο σπίτι. Το μισώ αυτό το μέρος!».
  Αντιμετώπιση: «Αντιλαμβάνομαι ότι νιώθεις κάποια νευρικότητα που είμαστε εδώ για να γνωρίσουμε τον καινούριο σου δάσκαλο. Γιατί, όμως; Υπάρχει κάτι που σε ανησυχεί; Μπορείς να μου πεις ελεύθερα τι αισθάνεσαι!»
  
  *Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο  Πώς να μιλάμε στα παιδιά μας για τα πάντα.