*Το άρθρο έχει ανανεωθεί με νέες πληροφορίες στις 22/2/2022
Ο Βλαντίµιρ Πούτιν ισχυρίζεται πως είναι ένας βαθιά θρησκευόµενος άνθρωπος, πιστός ακόλουθος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εάν είναι έτσι, µπορεί όταν πηγαίνει για ύπνο κάθε βράδυ να λέει την προσευχή του και να ρωτάει τον Θεό: «Γιατί δεν έπλαθες µερικά βουνά στην Ουκρανία;
Εάν ο Θεός είχε πλάσει βουνά στην Ουκρανία, τότε η απέραντη επίπεδη έκταση της βορειοευρωπαϊκής πεδιάδας δεν θα αποτελούσε ένα τόσο πρόσφορο έδαφος για αλλεπάλληλες εισβολές εναντίον της Ρωσίας. Ως έχουν τα πράγµατα, ο Πούτιν δεν έχει άλλη επιλογή από το να προσπαθήσει να ελέγξει τις δυτικές πεδιάδες.
Γράφει ο διπλωματικός συντάκτης και πολεμικός ανταποκριτής Τιμ Μάρσαλ
Το ίδιο ισχύει για όλα τα έθνη, µικρά ή µεγάλα: Οι ηγέτες τους είναι αιχµάλωτοι του φυσικού περιβάλλοντος, το οποίο τους προσφέρει λιγότερες επιλογές και µικρότερο περιθώριο ελιγµών απ’ ό,τι νοµίζει κανείς. Έτσι είχαν τα πράγµατα για την αθηναϊκή ηγεµονία, τους Πέρσες, τους Βαβυλώνιους και ακόµα πρωτύτερα, όταν κάθε αρχηγός αναζητούσε µια υπερυψωµένη τοποθεσία από όπου θα προστάτευε καλύτερα τη φυλή του.
Για να καταλάβουμε καλύτερα την ένταση μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσία, με μήλο της έριδος την Ουκρανία, αξίζει να ρίξουμε μια ματιά στην Ιστορία, αλλά και στον γεωπολιτικό χάρτη της Ευρώπης.
Στον Ψυχρό Πόλεμο η Ευρώπη, όπως και όλος ο κόσμος, ήταν χωρισμένη στα δύο: Οι χώρες του ΝΑΤΟ στη Δύση και οι χώρες του συμφώνου της Βαρσοβίας στην Ανατολή. Από το τέλος του Β” Π.Π. μέχρι και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, οι δύο αυτοκρατορίες ανταγωνίστηκαν σε κάθε δυνατό πεδίο (από τον αθλητισμό μέχρι το εμπόριο, και από ένοπλες συγκρούσεις διά αντιπροσώπων μέχρι την κούρσα για την κατάκτηση του διαστήματος). Τελικός νικητής οι ΗΠΑ, αλλά όπως φάνηκε αργότερα αυτό δεν ήταν και το τέλος της Ιστορίας.
Mετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η μία μετά τις άλλες οι χώρες του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας ήθελαν να διαγράψουν το σφυροδρέπανο από την εθνική τους μνήμη και να μπουν στο ΝΑΤΟ, με αποτέλεσμα τα σύνορα της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας να φτάσουν σταδιακά μέχρι το κατώφλι της Ρωσίας.
Για να καταλάβουμε γιατί αυτή η διεύρυνση ανησυχεί τη Ρωσία, χρειάζεται να δούμε έναν τοπογραφικό χάρτη της περιοχής. Μια από τις μεγάλες οροσειρές που διασχίζουν την Ευρώπη είναι τα Καρπάθια, ένα απροσπέλαστο εμπόδιο για κάθε στρατό ακόμα και στις μέρες μας (στον παρακάτω χάρτη σημειωμένα με κόκκινο).
Όμως βορειότερα, από εκεί που τελειώνουν τα Καρπάθια ως τη Βαλτική Θάλασσα υπάρχουν ατελείωτες πεδιάδες και μέσα από αυτές τις πεδιάδες έχουν προελάσει ο Ναπολέοντας, ο Χίτλερ και πολλοί ακόμα που εισέβαλαν στη Ρωσία από αυτήν την κατεύθυνση.
Προκειμένου να προφυλαχθεί η Ρωσία θέλει διαχρονικά αυτές τις πεδιάδες είτε να τις κατέχει απόλυτα, είτε τουλάχιστον να της έχει υπό την κυριαρχία της. (Στον χάρτη με μπλε είναι τα σύνορα της Ουκρανίας, ακριβώς στο κέντρο των πεδιάδων, που αποτέλεσαν στο παρελθόν πρόσφορο έδαφος για τους εισβολείς.)
Στην κρίση του 2013-14 µια φιλοδυτική Ουκρανία µε φιλοδοξίες να προσχωρήσει στους δύο κύριους δυτικούς συνασπισµούς (EE και ΝΑΤΟ), και να θέσει εν αµφιβόλω την πρόσβαση της Ρωσίας στο θερμό λιμάνι της Σεβαστούπολης, άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου.
Ο Ουκρανός πρόεδρος τελικά υπό την πίεση του Πούτιν, απεμπόλησε την προσέγγιση με τη Δύση, κάτι που οδήγησε σε σφοδρές διαδηλώσεις. Οι Γερµανοί και οι Αµερικανοί υποστήριξαν τα κόµµατα της αντιπολίτευσης και η Δύση προσπάθησε να προσελκύσει τόσο πνευµατικά όσο και οικονοµικά την Ουκρανία προς το µέρος της.
Στο Κίεβο οι διαδηλώσεις εξελίχθηκαν σε πολύνεκρες οδοµαχίες, πήραν τη μορφή επανάστασης, και τελικά οδήγησαν τον πρόεδρο της χώρας σε φυγή. Την εξουσία ανέλαβαν αντιρωσικές φατρίες, κάποιες φιλοδυτικές και κάποιες φιλοφασιστικές. Εκείνη τη στιγµή ο κύβος ερρίφθη. Για τον πρόεδρο Πούτιν δεν έµενε άλλη επιλογή – έπρεπε να προσαρτήσει την Κριµαία, η οποία κατ” αρχάς είχε πολλούς ρωσόφωνους Ουκρανούς, αλλά, πάνω απ’ όλα, το λιµάνι της Σεβαστούπολης.
Τα θερμά νερά του λιμανιού της Σεβαστούπολης, δίνουν στον Ρώσικο Στόλο πρόσβαση μέσω της Μαύρης Θάλασσας στη Μεσόγειο και από εκεί στους Ωκεανούς. Παράλληλα, η προσάρτηση της Κριμαίας βοήθησε στο να εκκολαφθεί εμφύλιος πόλεμος στην περιοχή του Ντονμπάς και να δημιουργηθούν δύο αποσχισμένα αυτοαποκαλούμενα κράτη (Λαϊκή Δημοκρατία του Λουγκάνσκ και Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ).
Απώτερος σκοπός της Ρωσίας ήταν να δημιουργηθεί μια νεκρή ζώνη, ένα «μαξιλαράκι» που θα περάσει στον έλεγχο της Μόσχας.
Update 22/2/2022: Με χθεσινοβραδινό του διάγγελμα, ο Πούτιν επιτέθηκε στη Δύση κατηγορώντας την ότι απειλεί τη Ρωσία και ανακοίνωση ότι αναγνωρίζει την ανεξαρτησία των δύο Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονμπάς.
Τα επόμενα χρόνια η ένταση στην περιοχή χτιζόταν με διάφορα θερμά επεισόδια και τώρα ο Πούτιν μοιάζει πιο φιλόδοξος. Αυτή τη στιγμή τα ρώσικα στρατεύματα συγκεντρώνονται στα σύνορα με την Ουκρανία και αν όντως γίνει εισβολή, το πιο ακραίο σενάριο των αναλυτών προβλέπει τέσσερα στάδια:
1. Πλήρη προσάρτηση της περιοχής του Ντονμπάς.
Update: Μετά τη χθεσινοβραδινή ανακοίνωση της αναγνώρισης των Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονμπάς, στρατεύματα της Ρωσίας πέρασαν τα σύνορα ως «ειρηνευτική δύναμη». Πλέον η περιοχή αυτή είναι κάτω υπό τον πλήρη έλεγχο και προστασία της Μόσχας.
2. Ένωση της περιοχής με την Κριμαία, διευρύνοντας κατά πολύ τη νεκρή ζώνη και απορροφώντας κι άλλα ουκρανικά εδάφη.
3. Στη συνέχεια τα ρώσικα στρατεύματα μπορεί να επιχειρήσουν να κατέβουν σε όλη την ακτογραμμή ως τη ρωσσόφωνη Οδησσό, αποκλείοντας κάθε πρόσβαση της Ουκρανίας σε θάλασσα και εδραιώνοντας τη ρώσικη κυριαρχία στη Μαύρη Θάλασσα.
4. Στο τελικό στάδιο μπορεί να έρθουν ταυτόχρονα στρατεύματα μέσω της Λευκορωσίας (που είναι προσκείμενη στη Μόσχα) και από τον ρώσικο βορρά, περικυκλώνοντας το Κίεβο.
Για να γίνει αυτή η τέταρτη φάση της εισβολής είναι ιδιαίτερα ευνοϊκός ο χειμώνας. Η Ρωσία έχει μηχανοκίνητο πλεονέκτημα και για να φέρει βαριά άρματα, πρέπει να εκμεταλλευτεί τις πεδιάδες όσο είναι ακόμα παγωμένες.
Αυτά είναι η στρατηγική, αλλά πρέπει να γίνει οπωσδήποτε κατανοητό και το τι σημαίνει Ουκρανία για την «ψυχολογία» της Ρωσίας.
Ο ρώσικος πολιτισμός ξεκίνησε στο Κίεβο, είναι το λίκνο της. Από εκεί αργότερα μετακινήθηκε ανατολικά προς τη Μόσχα. Αλλά στην καρδιά τους οι Ρώσοι ξέρουν ότι οι απαρχές του έθνους τους είναι στο Κίεβο. Και πολλά μέρη στην Ουκρανία κατοικούνται από Ρωσόφωνους, οι οποίοι αισθάνονται για πατρίδα τους τη Ρωσία.
Update: Στο διάγγελμά του ο Πούτιν τόνιζε συνεχώς ότι οι Ουκρανοί δεν νομιμοποιούνται να έχουν κρατική υπόσταση και ότι είναι τεχνητό κατασκεύασμα της παλιάς κομουνιστικής διακυβέρνησης.
To 2013-14 η αντίδραση της Δύσης στην προσάρτηση της Κριμαίας ήταν μάλλον αναιμική. Η ΕΕ επέβαλε περιορισµένες κυρώσεις –περιορισµένες επειδή αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, µεταξύ των οποίων και η Γερµανία, εξαρτώνται από τη ρωσική ενέργεια για να θερµαίνουν τα σπίτια τους τον χειµώνα. Οι αγωγοί κινούνται από την ανατολή προς τη δύση και είναι στο χέρι του Κρεµλίνου να ανοίξει ή να κλείσει τις στρόφιγγες.
Αυτές τις μέρες, και ενώ οι διπλωματικές διαπραγματεύσεις συνεχίζονται πυρετωδώς, οι ΗΠΑ και άλλες χώρες του ΝΑΤΟ στέλνουν μεγάλα πακέτα αμυντικής βοήθειας και εξοπλισμούς στην Ουκρανία, για να ενισχύσουν την άμυνά της.
Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει μια γεωγραφική αλήθεια που γνωρίζουν πολύ καλά η Ουκρανία και οι γείτονες χώρες: Εκτός κι αν είσαι µέλος του ΝΑΤΟ, η Μόσχα βρίσκεται πολύ κοντά και η Ουάσινγκτον πολύ µακριά.
Update: Μετά την είσοδο του ρώσικου στρατού στο Ντονμπάς τόσο οι ΗΠΑ όσο και οι Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία, ανακοίνωσαν ότι θα επιβάλουν νέες σκληρές κυρώσεις στη Μόσχα. Ο Πρόεδρος Μπάιντεν ανέβασε ένα tweet όπου υπογράφει επείγουσα διαταγή να σταματήσουν όλες οι εμπορικές δραστηριότητες με τις αυτονομημένες περιοχές της Ουκρανίας. Και δήλωσε ότι συνεχίζει να συσκέπτεται με τους συμμάχους και την Ουκρανία για τα επόμενα βήματα.
Update: Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Volodymyr Zelenskiy μετά την αναγνώρισης των δύο Λαϊκών Δημοκρατιών από τον Πούτιν, σε δικό του διάγγελμα δήλωση ότι η χώρα του θέλει ειρήνη, αλλά δεν θα παραχωρήσει τη γη της στη Ρωσία.
Σημείωση: Την ίδια ώρα είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε πώς αισθάνονται οι πολίτες μιας χώρας που ετοιμάζεται να δεχτεί επίθεση. Μπορείτε να δείτε και σοκαριστικές αναρτήσεις σαν αυτήν στο Reddit που κάποιος χρήστης ζητάει συμβουλές για το πώς να προετοιμαστεί σε περίπτωση πολέμου.
ΥΓ: Αν θέλετε να μάθετε για τους νέους Ψυχρούς Πόλεμους που έχουν αναδυθεί τα τελευταία χρόνια στην παγκόσμια σκακιέρα, έχουμε γράψει αυτό το άρθρο.
Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τη διαχρονική γεωπολιτική θέση των μεγάλων δυνάμεων, αλλά και των πιο κρίσιμων περιοχών του πλανήτη, προτείνουμε τα βιβλία του Μάρσαλ «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας» & «Η Δύναμη της Γεωγραφίας»:
