Με ιδιαίτερη χαρά και ενθουσιασμό καθώς και με βαθύ αίσθημα ευθύνης απέναντι στην πολιτιστική παρακαταθήκη που συνιστά το οικουμενικό έργο του σπουδαίου κρητικού λογοτέχνη Νίκου Καζαντζάκη, οι εκδόσεις Διόπτρα προκηρύσσουν τον 1ο Μαραθώνιο Ανάγνωσης «Ο Νίκος Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα» για το ακαδημαϊκό έτος 2024-2025. Ο Μαραθώνιος Ανάγνωσης συνδέεται με δύο μαθητικούς διαγωνισμούς, τον ομώνυμο Διαγωνισμό Δημιουργικής Γραφής και τον Διαγωνισμό Κόμικ «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η 9η Τέχνη».
ΑΣΚΗΤΙΚΗ
Η πρώτη γραφή ξεκίνησε στη Bιέννη το καλοκαίρι του 1922 και τελείωσε στο Bερολίνο γύρω στις αρχές του 1923. Στη μορφή αυτή δημοσιεύεται στο περ. Αναγέννηση του Δημ. Γληνού. Το 1928, ο Καζαντζάκης επεξεργάζεται εκ νέου το κείμενο και προσθέτει ένα τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Σιγή». Ακολούθησαν κι άλλες επεξεργασίες μέχρι το 1944, οπότε γράφει στον Πρεβελάκη ότι τη θεωρεί πλέον οριστικά διορθωμένη.
Η Ασκητική γράφεται διαρκώς.
Ας δούμε την εξέλιξή της.
Στον πρόλογο στο περιοδικό Αναγέννηση γράφονται τα εξής:
Η «Ασκητική» γράφτηκε στη Γερμανία το 1923 για να διατυπώση την ψυχική αγωνία και τις ελπίδες ενός κομουνιστικού κύκλου από Γερμανούς, Πολωνούς, Ρούσους, που δεν μπορούσαν ν’ αναπνεύσουν άνετα μέσα στη στενή, καθυστερημένη, υλιστική αντίληψη της Κομουνιστικής Ιδέας. Η «Ασκητική» τούτη ας θεωρηθή η πρώτη λυρική απόπειρα, η πρώτη κραυγή του μετακομουνιστικού «ΠΙΣΤΕΥΩ».28
Αρχική μορφή (1927):
Μακάριοι όσοι ακούνε, γιατί αυτοί θα σωθούν, πολεμώντας.
Μακάριοι όσοι σώζουνται, γιατί αυτοί λευτερώνουν το Θεό, δημιουργώντας.
Μακάριοι, όσοι βαστούν απάνου στους ώμους τους την Υπέρτατη Ευθύνη.
Οριστική μορφή (1945 και εξής):
Μακάριοι όσοι ακούν και χύνουνται να σε λυτρώσουν, Κύριε, και λεν: «εγώ και Συ μονάχα υπάρχουμε».
Μακάριοι όσοι σε λύτρωσαν, σμίγουν μαζί σου, Κύριε, και λεν: «Εγώ και Συ είμαστε ένα».
Και τρισμακάριοι όσοι κρατούν, και δε λυγούν, απάνω στους ώμους τους, το μέγα εξαίσιο, αποτρόπαιο μυστικό: Και το Ένα τούτο δεν υπάρχει!
Σε λιγότερο από έναν χρόνο από την πρώτη δημοσίευση ο Καζαντζάκης έχει αναθεωρήσει ως προς τη φιλοσοφική κατεύθυνση και δευτερευόντως ως προς την υφολογική σύσταση του κειμένου. Στην οριστική μορφή (1945 και εξής) «οι κρητικοί ιδιωματισμοί περιορίζονται αισθητά», ενώ έχει επαρκώς στοιχειοθετηθεί η τάση του συγγραφέα για απόδοση πολλών λέξεων «με τον τύπο που είναι πιο κοντά προς την κοινή νεοελληνική γλώσσα».31 Διατηρεί και στις δύο μορφές τον βιβλικής προέλευσης και οραματικής απόχρωσης στίχο-εδάφιο και τον λυρικά φορτισμένο τόνο («λυρική απόπειρα» θεωρεί την Ασκητική ο συγγραφέας της), ώστε να έχει προταθεί πειστικά «η μετουσίωσή της από φιλοσοφικό δοκίμιο σε ποιητικό έργο».32 Πάντως η φιλοσοφική απόκλιση των δύο μορφών δηλώνεται και από τον ίδιο τον Καζαντζάκη. Επισημαίνει σε επιστολή του προς τον Παντελή Πρεβελάκη, η οποία γράφτηκε τον Ιούνιο του 1928:
BEKOVO, 11-6-28: Διορθώνω την Ασκητική σήμερα. Πρόσθεσα ένα μικρό κεφάλαιο: «Σιγή» – μπόμπα που ανατινάζει όλη την Ασκητική. Μα σε λίγων ανθρώπων την καρδιά θα εκραγεί.33
Οι επιστολές του προς τη γυναίκα του από τη Βιέννη ξεχειλίζουν από προφητικές φραστικές διατυπώσεις ενός αργά κατεργασμένου οράματος, το οποίο πλέον προσπαθούσε να αποτυπώσει στο χαρτί: «Γράφω τώρα την “Ασκητική”, ένα βιβλίο mystique,26 όπου διαγράφω τη μέθοδο ν᾿ ανεβεί η ψυχή από κύκλο σε κύκλο ωσότου φτάσει στην ανώτατη Επαφή. Είναι πέντε κύκλοι: Εγώ, Ανθρωπότητα, Γης, Σύμπαντο, Θεός. Πώς ν᾿ ανεβούμε όλα τούτα τα σκαλοπάτια κι όταν φτάσομε στο ανώτατο να ζήσομε όλους τους προηγούμενους κύκλους. Το γράφω επίτηδες χωρίς ποίηση, με στεγνή, επιταχτική φόρμα. Βλέπεις, Σου μιλώ πολύ γι᾿ αυτό πάλι, γιατί είναι ο τελευταίος καρπός της αναζήτησής μου. Ως πότε η αναζήτηση; Ή μήπως σκοπός μου είναι μονάχα η αναζήτηση, δηλ.[αδή] η πορεία από σημείο σε σημείο; Μήπως τέτοια είναι κ᾿ η πορεία του Θεού; Η αναζήτηση (προς τ᾿ άνω και με συνοχή) ίσως αυτός είναι ο σκοπός του Σύμπαντος. Σκοπός και μέσα ταυτίζονται. [...] Ο Θεός είναι η ανώτατη έκφραση του ακούραστου και του αγωνιζόμενου. Ο ακατάλυτα, αγιάτρευτα Αναζητών».27
Στην αρχή τιτλοφορεί το έργο του Salvatores dei και στην πορεία αυτός ο τίτλος γίνεται υπότιτλος. Η σωτηρία του Θεού από τον άνθρωπο είναι μια τρομερά ενδιαφέρουσα σύλληψη του Καζαντζάκη, ένα μεγάλο υπαρξιακό βήμα για τον άνθρωπο.
Ο Καζαντζάκης έγραψε είκοσι δύο ποιήματα, τα οποία χαρακτήρισε ως Τερτσίνες,95 αφιερωμένα στους Σωτήρες του Θεού, τους οποίους ονόμασε Θεματοφύλακες της Οδύσσειας. Ανάμεσα σε αυτούς περιλαμβάνονται ο Μωυσής, ο Βούδας, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Χριστός, ο Μωάμεθ, ο Τζένγκις Χαν, ο Δάντης, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, η Αγία Τερέζα, ο Δον Κιχώτης, ο Ελ Γκρέκο, ο Σαίξπηρ, ο Νίτσε και ο Λένιν.
Η πρώτη γραφή της Ασκητικής ξεκίνησε στη Bιέννη το καλοκαίρι του 1922 και τελείωσε στο Bερολίνο περί τις αρχές του 1923. Στη μορφή αυτή δημοσιεύεται το 1927 στο περιοδικό «Αναγέννηση» του Δημ. Γληνού.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο· καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο· το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή.
Χωρίς μάταιες ανταρσίες να δεις και να δεχτείς τα σύνορα του ανθρώπινου νου, και μέσα στ’ αυστηρά τούτα σύνορα αδιαμαρτύρητα, ακατάπαυτα να δουλεύεις — να ποιο είναι το πρώτο σου χρέος
Δε δέχουμαι τα σύνορα, δε με χωρούν τα φαινόμενα, πνίγουμαι! Την αγωνία τούτη βαθιά, αιματερά να τη ζήσεις, είναι το δεύτερο χρέος.
Νίκησε το στερνό, τον πιο μεγάλο πειρασμό, την ελπίδα. Τούτο είναι το τρίτο χρέος
Χρέος σου, ήσυχα, χωρίς ελπίδα, με γενναιότητα, να βάνεις πλώρα κατά την άβυσσο. Και να λες: Τίποτα δεν υπάρχει!
Τίποτα δεν υπάρχει! Μήτε ζωή, μήτε θάνατος. Κοιτάζω την ύλη και το νου σα δυο ανύπαρχτα ερωτικά φαντάσματα να κυνηγιούνται, να σμίγουν, να γεννούν και ν’ αφανίζουνται, και λέω: «Αυτό θέλω!»
Ξέρω τώρα· δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, λυτρώθηκα από το νου κι από την καρδιά, ανέβηκα πιο πάνω, είμαι λεύτερος. Αυτό θέλω. Δε θέλω τίποτα άλλο. Ζητούσα ελευτερία.
Δε ζυγιάζω, δε μετρώ, δε βολεύομαι! Ακολουθώ το βαθύ μου χτυποκάρδι.
Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;» Πολέμα!
Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γη. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω.
«Ο Θεός μου δεν είναι παντοδύναμος. Αγωνίζεται, κιντυνεύει κάθε στιγμή, τρέμει, παραπατάει σε κάθε ζωντανό, φωνάζει.
Επιπλέον ζητήματα προς διερεύνηση
Ο Θεός του Καζαντζάκη στοχάζεται όχι με αφαιρέσεις, αλλά με εικόνες, «με μύθους, με αλληγορίες, με κοινές και σπάνιες λέξεις, με κραυγή, με γέλια και με κλάματα». Ο Θεός του κινδυνεύει, «Δεν είναι παντοδύναμος να σταυρώνουμε τα χέρια μας προσδοκώντας τη σίγουρη νίκη του, μέσα στην περιοχή της εφήμερης σάρκας μας κιντυνεύει όλος. Δεν μπορεί να σωθεί, αν εμείς με τον αγώνα του δεν τον σώσομε. Δεν μπορούμε να σωθούμε αν αυτός δεν σωθεί».
Ποια είναι η καινούρια αγιότητα που μας προτείνει; «Να νογούμε μια πνοή σκλαβωμένη να μάχεται για λευτεριά».
Από τις βασικές απορίες του Καζαντζάκη είναι γιατί η λευτεριά πρέπει να είναι τόσο δύσκολη, γιατί να «χρειάζουνται τόσα φονικά και τόσες ατιμίες;».
Η ηλ. διεύθυνσή σας δεν κοινοποιείται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *