Έλα να το δούμε! Γιατί ενώ θέλω δεν μπορώ;

Γράφει η Σουζάνα Παπαφάγου, Κλινική Αναπτυξιακή Ψυχολόγος MSc-Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια, Ομαδική Αναλύτρια, Θεραπεύτρια Οικογένειας-Ζεύγους. 

Από τη στιγμή που ο άνθρωπος εκφράζει τα πρώτα του «θέλω»: την επαφή, την παρουσία, την ασφάλεια και πολύ σύντομα, καθώς δοκιμάζει το σώμα του, τη φωνή του, τα όριά του, γεννιέται το «μπορώ», εκείνο το μικρό αλλά κοσμογονικό «κάνω κάτι μόνος μου». Είναι εκεί που ξεκινά η πρώτη αίσθηση ταυτότητας.

Όμως αυτό το «θέλω» και αυτό το «μπορώ» δεν επιβιώνουν μόνα τους. Χρειάζονται αναγνώριση, χρειάζονται καθρέφτισμα από τους σημαντικούς άλλους. Τους γονείς, τους φροντιστές, τους εκπαιδευτικούς, όλους εκείνους στους οποίους εναποθέσαμε τη δυνατότητα να μας επιβεβαιώσουν ή να μας διαψεύσουν. Κι αν οι απαντήσεις που λάβαμε ήταν ψυχρές, παγωμένες, αδιάφορες ή κακοποιητικές, τότε τα «θέλω» και τα «μπορώ» σαμποταρίστηκαν. Χρωματίστηκαν με ενοχή, με φόβο, με απογοήτευση.

Έτσι, σιγά-σιγά, γεννιέται μέσα μας εκείνος ο Εσωτερικός Σαμποτέρ. Στην αρχή είναι μια εσωτερική φωνή που μιμείται τις φωνές των μεγάλων: «μη φωνάζεις», «δεν είναι σωστό», «δεν είσαι αρκετός», «ποιος νομίζεις ότι είσαι». Καθώς περνούν τα χρόνια, γίνεται ο πιο αυστηρός μας κριτής, αυτός που κρύβεται πίσω από κάθε αμφιβολία, πίσω από κάθε αναβλητικότητα, πίσω από την παράλυση μπροστά σε κάθε απόφαση. Αυτός που λογοκρίνει, εμποδίζει και σταματά κάθε μας αυθόρμητη σκέψη. Εκείνος που υπονομεύει ακόμα και τις πιο όμορφές μας επιθυμίες, με την ψιθυριστή του φράση: «δεν μπορείς…».

Αυτός ο σαμποτέρ έχει ρίζες: είναι φτιαγμένος από τις εμπειρίες του παιδιού που ήμασταν κάποτε. Εκείνου του μικρού ανθρώπου που ζούσε μέσα στη σιωπή, που δίσταζε να εκφραστεί, που ένιωσε πολλές φορές πως το να έχει ανάγκες είναι επικίνδυνο, άσκοπο ή ντροπιαστικό. Και στην ενήλικη ζωή, με κάθε ήχο που πληγώνει αυτή τη σιωπή, ξυπνά μέσα μας εκείνο το παιδί. Ο ήχος μπορεί να είναι μια απόρριψη, μια προσβολή, ένα βλέμμα αποδοκιμασίας, μια αποτυχία. Και τότε, το παιδί μέσα μας εμφανίζεται  ξανά, όχι για να παίξει, αλλά για να προστατευτεί, να κρυφτεί, να υψώσει ακόμα πιο πολύ τον τοίχο που τάχα το προστατεύει από τους άλλους. Το μόνο, βέβαια, που θα καταφέρει είναι να αποκοπεί από τον ίδιο του τον εαυτό, τα θέλω του… και κατ’ επέκταση από τους άλλους γύρω του.

Οι μεγάλες διερωτήσεις της ενήλικης ζωής μας:

• Γιατί βουτάω σε σχέσεις που με δυσκολεύουν, ενώ δεν θέλω να δυσκολεύομαι;

Γιατί η δυσκολία είναι γνώριμη. Μοιάζει με σπίτι. Με τον τρόπο που αγαπηθήκαμε πρώτη φορά: υπό όρους, με την αίσθηση ότι πρέπει να κάνουμε κάτι για να μας δουν.

• Γιατί αγχώνομαι για πράγματα που δεν έχει νόημα να με απασχολούν;

Γιατί το άγχος είναι μια παλιά γλώσσα. Μια κραυγή ελέγχου απέναντι σε έναν κόσμο που κάποτε δεν καταλάβαμε. Και τώρα, επαναλαμβάνουμε τα ίδια μοτίβα, σαν να ελπίζουμε πως μπορούμε αυτή τη φορά να «τα καταφέρουμε».

• Ποιο είναι το νόημα των σχέσεων που κάνω, αν στο τέλος αισθάνομαι μόνος/η;

Οι σχέσεις που φτιάχνουμε αντανακλούν τις πρώτες μας σχέσεις. Και αν η συναισθηματική μοναξιά ήταν το υπόστρωμα των παιδικών μας χρόνων, τότε είναι πολύ πιθανό να την κουβαλάμε και στο τώρα — ακόμα και αγκαλιά με κάποιον άλλον.

Καθώς φέρνω στον νου μου αυτές τις υπαρξιακές διερωτήσεις, σκέφτομαι τον τρόπο με τον οποίο απαντά σε όλα αυτά το βιβλίο «Έλα να το δούμε! Γιατί ενώ θέλω δεν μπορώ;» της Βέρας Αθανασίου και του Μάκη Μπάστα, από τις εκδόσεις Διόπτρα. Πρόκειται για ένα βιβλίο που είναι κάτι περισσότερο από μια ψυχολογική προσέγγιση· είναι ένα τρυφερό αλλά βαθιά αποκαλυπτικό ταξίδι στα εσώτερα τοπία του εαυτού. Ένα προσκλητήριο επιστροφής σε εκείνα τα κομμάτια του εαυτού μας που έμειναν πίσω, ακίνητα, παγωμένα, σε ένα χρόνο… άχρονο.  

Το βιβλίο δεν προσφέρει εύκολες απαντήσεις, γιατί δεν υπάρχουν. Αντίθετα, ανοίγει έναν χώρο ειλικρινούς αναμέτρησης με τις εσωτερικές μας δυνάμεις και αδυναμίες. Μας προσκαλεί να δούμε μέσα μας, όλα και όλους όσους κουβαλάμε: όχι για να κατηγορήσουμε, αλλά για να κατανοήσουμε. Για να αναγνωρίσουμε μέσα στον σημερινό μας εαυτό εκείνο το παιδί που ακόμα ζει μέσα μας. Αυτό το παιδί έχει ακόμα στο βαλιτσάκι του τα «θέλω», έχει ακόμα και τα «μπορώ». Και ίσως, μέσα από τη διαδικασία της κατανόησης, του διαλόγου με τον σαμποτέρ, της επανένωσης με την αυθεντικότητα, να μπορέσει τελικά να μιλήσει, να ονειρευτεί και να δημιουργήσει, βγάζοντάς τα στο φως. Να πει «είμαι εδώ και θέλω… και μπορώ. Και όσα δεν μπορώ, αντέχω να τα πενθήσω!» και να συνεχίσει με πιο σταθερά βήματα και με ψυχική ανθεκτικότητα, το ταξίδι του στη ζωή.

 Βρείτε τη Σουζάνα Παπαφάγου στο Instagram!