Η νέα σειρά των εκδόσεων Διόπτρα εξερευνά γραφές που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της αστυνομικής λογοτεχνίας.
Όμως οι τίτλοι που εντάσσονται στη σειρά Crime moments δεν αποτελούν απλώς origins της αστυνομικής λογοτεχνίας, αλλά κάτι ευρύτερο. Μια επιλογή στιγμών, μια επιλογή που δεν έχει φραγμούς χρονικούς, αλλά ούτε και γλωσσικούς. Εξερευνά γραφές που επηρέασαν διαχρονικά –καθεμιά με τον δικό της τρόπο– την αστυνομική λογοτεχνία και τους αναγνώστες της, δομώντας μια βιβλιοθήκη από υλικά που διαρκώς μεταπλάθονται.
Επιδραστικές στιγμές, καθοριστικοί ρόλοι, συγγραφείς που άφησαν το στίγμα τους θα αποτελέσουν τα στοιχεία ενός συνόλου που δεν έχει σύνορα. Βασικός οδηγός θα είναι η απόλαυση της ανάγνωσης καλών αστυνομικών, υπέροχων αφηγήσεων, βιβλίων που θα μας κρατήσουν σε ένταση θυμίζοντας μας τις υπέροχες αναγνώσεις που μπορεί να προσφέρει ένα καλό αστυνομικό σε όλους μας.
Γιατί να διαβάσω ένα αστυνομικό μυθιστόρημα;
Ένα καλογραμμένο αστυνομικό μυθιστόρημα μπορεί να διαβαστεί ξανά και ξανά προσφέροντας κάτι καινούργιο σε κάθε ανάγνωση. Ο αναγνώστης μπορεί να εστιάσει στην πλοκή και να αναζητά μαζί με τους ήρωες τη λύση του μυστηρίου, ταυτόχρονα όμως προβληματίζεται για κοινωνικά θέματα και καταστάσεις: Διαφθορά θεσμών, το ταξικό χάσμα που διευρύνεται σε περιόδους κρίσεων, το άτομο καθώς κινείται σε ένα περιβάλλον που το αποκλείει και που όλο και πιο συχνά του είναι ξένο και εχθρικό.
Ενώ συνήθως η εξιχνίαση του εγκλήματος, η αποκάλυψη του ενόχου, και η απαραίτητη λογοδοσία του για το έγκλημα σηματοδοτούσαν την πλοκή, τα πράγματα γρήγορα στο αστυνομικό έγιναν πιο περίπλοκα. Κάποια αστυνομικά άρχισαν να έχουν ανοιχτό τέλος, να αναφέρονται στην διαφθορά των θεματοφυλάκων της εύρυθμης λειτουργίας της κοινωνίας, σε κάποια δεν αποδιδόταν δικαιοσύνη, η ηθική δεν ήταν ένα στέρεο αποτύπωμα εύκολων κανόνων και οι νόμοι δεν ήταν πάντα ένα αλάνθαστο σύστημα επιβολής της ασφάλειας.
Σήμερα το αστυνομικό ως πιο ευαίσθητο απέναντι σε σημαντικές κοινωνικές, πολιτιστικές, ατομικές αλλαγές αλλά και αλλαγές που συντελούνται στον πυρήνα της κατηγορίας, δηλαδή αλλαγές στο τι είναι έγκλημα, ποιος ο εγκληματίας, ποιοι θα είναι οι ήρωες ενός τέτοιου βιβλίου και τι σημαίνει κάθαρση σε ένα τέτοιο έργο, στέκεται αμήχανο αναζητώντας τις γραφές του αύριο. Αν υπάρξει δικαιοσύνη, αυτό σημαίνει και ηθική κάθαρση; Τι σημαίνει άραγε σήμερα η έννοια της αποκατάστασης της τάξης; Σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο; Αυτές οι αλλαγές εγγράφονται στον πυρήνα της αστυνομικής λογοτεχνίας δίνοντας έναν τόνο αμηχανίας σε όλη την αλυσίδα, από τον συγγραφέα, τον εκδότη, τον κριτικό, ακόμα και τον αναγνώστη.
Ας ξεκινήσουμε μαζί αυτό το λογοτεχνικό ταξίδι!
Οι Φόνοι της Οδού Μοργκ και άλλες ιστορίες -Edgar-Allan Poe
Δύο γυναίκες, μητέρα και κόρη, βρίσκονται φριχτά δολοφονημένες σε ένα κτίριο της οδού Μοργκ στο Παρίσι.
Το δωμάτιό τους, στον τέταρτο όροφο, ήταν κλειδωμένο. Πώς μπόρεσε ο δολοφόνος να τις προσεγγίσει; Και γιατί τους επιτέθηκε με τόσο άγριο τρόπο;
Η υπόθεση κινεί το ενδιαφέρον ενός ερασιτέχνη ντετέκτιβ, του Ογκίστ Ντιπέν, που θα προσπαθήσει να λύσει το αίνιγμα με τη λογική…
Ο ιδιοφυής Ντεντεκτιβ και Ο Έντγκαρ Άλαν Πόε
Κοινό σημείο στα αστυνομικά μυθιστορήματα αποτελεί συνήθως η παρουσία ενός αγνώστου που λειτουργεί σαν καταλύτης στη λύση του μυστηρίου. Η αποκάλυψη του ενόχου και η τιμωρία του επαναφέρουν μια ισορροπία και μια ανακούφιση.
Ένας ερευνητής, αστυνομικός, ντετέκτιβ ή κάτι άλλο κατηγοριοποιεί ανθρώπους με βάση τα κίνητρα τους, τις συνήθειες και τις επιλογές τους, σχηματίζοντας ένα προφιλ. Η δε μελέτη του μυστηρίου χρειάζεται την χρήση του ορθολογισμού και της αναλυτικής σκέψης για να λυθεί και να οδηγήσει στην όποια λύση.
Οι ήρωες του Πόε σκιαγραφούν το κοινωνικό γίγνεσθαι σε μια αφήγηση που ξεφεύγει από την αποκλειστική επιρροή των γοτθικών προτύπων και αποτυπώνει τις τεκτονικές κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές του νεοαναδυόμενου καπιταλισμού. Διάβαζε πολύ Ντίκενς και είχε εντρυφήσει στον κοινωνικό χαρακτήρα των εγκλημάτων, καθώς και στη δυνατότητα χρήσης της ψυχολογίας στην εξιχνίασή τους. Στο διήγημα «Οι φόνοι της οδού Μοργκ», τονίζει την αντίθεση της λογικής σκέψης στα κτηνώδη ένστικτα που πολλές φορές κυριεύουν τον άνθρωπο.
Στα τρία διηγήματα που αποτελούν το «Οι Φόνοι της Οδού Μοργκ και άλλες ιστορίες», οι πρωταγωνιστές είναι ο αφηγητής και ο φίλος του, Ντιπέν. Κανείς από τους δυο δεν διαθέτει την ιδιοφυΐα του Σέρλοκ Χολμς, ή του Ηρακλή Πουαρό. Η διαφορά αυτή έχει ως αφετηρία την άποψη του Πόε περί ιδιοφυΐας.
Αρκεί να διαβάσει κάποιος ένα απόσπασμα στην αρχή του πρώτου διηγήματος, «Οι φόνοι της οδού Μοργκ»:
«Η δύναμη της ανάλυσης δεν θα πρέπει να συγχέεται με την υπέρμετρη ευφυΐα· γιατί, παρότι ο αναλυτής είναι κατ’ ανάγκη ευφυής, ο ευφυής άνθρωπος συχνά είναι εξαιρετικά ανίκανος για ανάλυση».
Υπάρχει, όμως, και μια άλλη διάσταση στα διηγήματα του Έντγκαρ Άλαν Πόε, την οποία πολλοί δεν προσέχουν, ή την αντιπαρέρχονται. Είναι η σχέση τους με το νουάρ. Έχει επικρατήσει η άποψη ότι το νουάρ μυθιστόρημα ξεκινά από τη δεκαετία του ’40 του περασμένου αιώνα. Ωστόσο στοιχεία του νουάρ υπάρχουν και στα τρία διηγήματα του Πόε.
Το Φάντασμα της Όπερας -Gaston Leroux
Το Φάντασμα της Όπερας υπήρξε στην πραγματικότητα.
Δεν ήταν, όπως πίστευαν για καιρό, δημιούργημα της φαντασίας των καλλιτεχνών, δεισιδαιμονία των διευθυντών ή καρπός των ευφάνταστων και ευεπηρέαστων εγκεφάλων των νεαρών χορευτριών, των ταξιθετριών, των υπευθύνων για τα βεστιάρια ή των θυρωρών.
Υπήρξε πράγματι, με σάρκα και οστά, παρότι είχε υιοθετήσει την κανονική εμφάνιση ενός πραγματικού φαντάσματος, δηλαδή μιας φασματικής σκιάς.
Το βράδυ της 20ής Μαΐου 1896, κατά τη διάρκεια μιας παράστασης στην όπερα Παλέ Γκαρνιέ του Παρισιού, ένα τμήμα του βαρύτατου πολυελαίου έπεσε από την οροφή και σκότωσε έναν θεατή, τραυματίζοντας πολλούς άλλους. Μετά το ατύχημα φούντωσε μια τοπική ιστορία φαντασμάτων, η οποία ενέπνευσε τον Γκαστόν Λερού να γράψει το Φάντασμα της Όπερας.
Πόσο δολοφονικό είναι τελικά ένα προσωπείο;
Η μάσκα του φαντάσματος αποτελεί μια μεταφορά για την εξαπάτηση της εμφάνισης. Μπορεί σε ένα πρώτο επίπεδο να συνδέεται μόνο με το Φάντασμα, ωστόσο κάθε χαρακτήρας στο μυθιστόρημα αυτό κρύβει το δικό του προσωπείο, αφού υποκρίνεται ότι είναι κάποιος άλλος ώστε να γίνει αποδεκτός από την κοινωνία στην οποία ζει. Τι είδους προσωπικότητα όμως είναι το Φάντασμα της Όπερας; Πρόκειται για έναν κρυψίνουν, παθιασμένο και χειριστικό. Μια μουσική ιδιοφυΐα, που κρύβεται πίσω από τους τοίχους της Όπερας του Παρισιού, κινώντας τις χορδές. Παρότι πρόκειται για ένα ήσυχο στοιχειό, γίνεται αληθινά κακός όταν θέλει κάτι.
Το Φάντασμα της Όπερας καταπιάνεται με τη μεταμορφωτική δύναμη της συμπόνιας και πώς αυτή μπορεί να αφυπνιστεί μέσω της τέχνης, ενσωματώνοντας την τραγικότητα της αναπόφευκτης θνητότητας, την ξενοφοβία και την υπαρξιακή απειλή του Άλλου.
Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ – Gunnar Staalesen
Μια ένοπλη ληστεία, ένας φόνος, μια ανεξιχνίαστη υπόθεση εξαφάνισης παιδιού, και εν μέσω όλων αυτών ο Βαργ Βέουμ, ο ιδιωτικός ντετέκτιβ με έδρα το Μπέργκεν.
Ένας χαρακτήρας που έχει γίνει σημείο αναφοράς στο αστυνομικό μυθιστόρημα.
Έχουν περάσει σχεδόν είκοσι πέντε χρόνια από τότε που η τρίχρονη Μέτε εξαφανίστηκε από την αυλή του σπιτιού της.
Με την παραγραφή της υπόθεσης να πλησιάζει, η μητέρα της, Μάγια, ζητάει από τον Βέουμ να κάνει μια τελευταία προσπάθεια για να βρει την αλήθεια. Μια αλήθεια καλά κρυμμένη σε ζωές γεμάτες μυστικά.
Ο Gunnar Staalesen εμπνεύστηκε τον πρωταγωνιστή του, έναν κοινωνικό λειτουργό που έγινε ιδιωτικός ντετέκτιβ, ως ένα πείραμα τοποθέτησης του κλασικού αστυνομικού αρχέτυπου της αμερικανικής λογοτεχνίας στο σύγχρονο Μπέργκεν. Ο Βέουμ κοιτάζει στα μάτια την κοινωνία του, και κυρίως ακούει αυτούς που δεν έχουν φωνή, τους περιθωριακούς, τους εξαρτημένους από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, τους άστεγους.
Το βασικό γνώρισμα του συγγραφέα είναι η ικανότητά του να δημιουργεί έναν πυκνό αφηγηματικό ιστό. Τα βιβλία του διέπονται από την αποδοκιμασία για το χρήμα και για την αποδοχή της διαφθοράς ως κάτι δεδομένου, και χάρη στην ικανότητά του να συνθέτει υπέροχες εικόνες μάς καθηλώνει σε σελίδες γεμάτες δράση και προβληματισμό, που διαβάζονται απνευστί.
Διαβάστε επίσης: