10 παρανοήσεις για την τρέχουσα φάση της πανδημίας

Γράφει ο ιατρός Γιώργος Παππάς

Ο Γιώργος Παππάς μέσα από την επιστημονική του ματιά, με χιούμορ, γνώση και λογική γράφει για τις πολλές δύσκολες μέρες της πανδημίας, τα σημάδια της πάνω μας αλλά και το μέλλον.

Ποια είναι, όμως, η εικόνα τη δεδομένη στιγμή; Τι δείχνουν τα στοιχεία και τα διαρκώς νέα εργαστηριακά επιβεβαιωμένα κρούσματα; Σε ποια σημεία θα πρέπει να δοθεί προσοχή;

10 παρανοήσεις (ή αλήθειες) για την περίοδο που διανύουμε

1. Είσαι σίγουρος ότι τον Σεπτέμβριο θα έχεις επικαιροποιημένο εμβόλιο στην διάθεσή ΣΟΥ; Πέραν του ότι ο Σεπτέμβριος είναι μακριά, όπως ήδη έχουμε πει. Κατ” αρχάς, ποιο θα είναι το επικαιροποιημένο εμβόλιο; Το FDA στις ΗΠΑ πρότεινε να στοχεύσει αυτό το εμβόλιο τα τρέχοντα επικρατούντα στελέχη, Όμικρον 4 και 5. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έχει υπό παρακολούθηση το επικαιροποιημένο εμβόλιο για Όμικρον 1- ενδέχεται να είναι κι αυτό αρκετό λένε τα στοιχεία. Όπως και να έχει, η πρόβλεψη των Αμερικανών είναι ότι το όποιο επικαιροποιημένο εμβόλιο θα είναι διαθέσιμο ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ από τον Οκτώβριο του 2022.

Μάντεψε, ακόμη κι αν είσαι πραγματικά τυχερός που είσαι Ευρωπαίος πολίτης, ευνοημένος από την επιστήμη και τις εμπορικές συμφωνίες που συνάπτει η Ένωση στην οποία ανήκεις, ΔΕΝ αναφέρεται σε εσένα ο όρος «κατάλληλοι πληθυσμοί». Αναφέρεται σε εκατομμύρια ευπαθέστερους, εξίσου τυχερούς ως προς το πού γεννήθηκαν και διαμένουν. Ίσως και σε κάποιους προνομιούχους. Η σειρά σου θα έρθει αργότερα. Πότε; Δεν ξέρω. Ούτε με τι στέλεχος ιού θα είμαστε τότε ξέρω. Αν θες να επιλέξεις λοιπόν, λάβε κι αυτό υπόψη.

2. Τα εμβόλια εξακολουθούν να σώζουν ζωές. Στις ΗΠΑ, που φροντίζουν να δίνουν αναλυτικότερα στοιχεία, τον Απρίλιο του 2022 στους άνω των 50 ετών: σε σχέση με έναν τετραπλά εμβολιασμένο, ο τριπλά εμβολιασμένος είχε 4πλάσιο κίνδυνο να πεθάνει από COVID-19. Και στον ανεμβολίαστο ο κίνδυνος ήταν 42 φορές μεγαλύτερος. Οπότε υπάρχουν πειστικά στοιχεία για τους άνω των 50 ετών ώστε να πάνε σε 4η δόση, όχι μόνο όσα δηλώθηκαν από τους εγχώριους υπεύθυνους.

Επιπρόσθετα, τα εμβόλια ακόμη προφυλάσσουν και από το να κολλήσεις (απλά δεν το κάνουν όσο εξαιρετικά το έκαναν  πριν): στις ΗΠΑ, τον Μάιο του 2022, η πιθανότητα να κολλήσεις ήταν 2πλάσια για τους ανεμβολίαστους σε σχέση με όσους είχαν κάνει 2 ή περισσότερες δόσεις. Το λες και αξιόπιστο το CDC νομίζω.

Θα αντιτάξει κάποιος πως για τους 30-50 ετών δεν είπαν κάτι οι Αμερικανοί για 4η δόση, κι ότι ολόκληρος Έλληνας υπουργός είπε ότι δεν ωφελεί η 4η δόση τους νεότερους. Δεν είναι ότι δεν υπάρχει όφελος για τους κάτω των 50, δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία. Θεωρητική βάση οφέλους υπάρχει, απλά αγνώστου εύρους. Όποιος λοιπόν δημόσια υπονομεύει την σημασία των εμβολίων, ακόμη κι από άγνοια, βλάπτει θανάσιμα την κοινότητα, λιγότερο ή περισσότερο.

3. Όλα τα υπόλοιπα όπλα μας απέναντι στη νόσο είναι επικουρικά. Αλλά απαραίτητα επίσης. Είναι αλήθεια πως παραμένει περιορισμένα χρησιμοποιούμενο, μα ευρύτατα διαθέσιμο, το θεραπευτικό φάρμακο της Pfizer για τα πρώιμα στάδια της νόσου, το paxlovid (ενώ η αζιθρομυκίνη πάει σύννεφο παρά τις περί του αντιθέτου επίσημες οδηγίες και παρά την τεκμηριωμένη απουσία δραστικότητάς της). Και είναι γεγονός πως η διακίνησή του προς τον ασθενή με μεταφορικές εταιρείες ενίοτε καθυστερεί μέχρι αχρήστευσής του- θέλει άμεση διόρθωση αυτό σε κάποιες περιοχές. Και ναι, είναι αλήθεια πως υπήρξε μεγάλη καθυστέρηση και ελλιπής προμήθεια του προληπτικού μονοκλωνικού evusheld, και εξακολουθεί να παραμένει ασαφές το ποιος θα προτεραιοποιηθεί για την χρήση του: το χρειάζονται μεταμοσχευμένοι, αιματολογικοί, συγκεκριμένοι ρευματολογικοί, ογκολογικοί, ευπαθείς που δεν μπορούν να πάρουν paxlovid… Να δούμε ποιος και πώς θα πάρει σειρά. 

4. ΕΧΟΥΝ σημασία τα κρούσματα. Δεν αρκεί να μην πιεστεί το ΕΣΥ. Κάθε κρούσμα είναι δυνητικό κομμάτι αλυσίδας μετάδοσης που περικυκλώνει έναν ευπαθή (ενίοτε εν αγνοία του ευπαθή, πόσοι αδιάγνωστοι διαβητικοί υπάρχουν εκεί έξω π.χ.). Και δεν αρκεί σε έναν ευπαθή να φοράει αυτός την μάσκα του, αυτά έχουν εξηγηθεί από καιρό. Κάθε κρούσμα είναι ένα πιθανό άτομο με Long Covid. Ακόμη κι αν η συχνότητα ήταν 1 τοις χιλίοις, που είναι πολύ πολύ μεγαλύτερη, καθημερινά θα άλλαζε δραματικά η ζωή 20 ατόμων. Εσείς των ΜΜΕ, ρωτήστε επιτροπές και υπουργούς τι κάνει η πολιτεία για το Long Covid. Εσείς οι γιατροί της κοινότητας, κατανοήστε ότι υπάρχει, ότι είναι πολυσύνθετο και σωματικό, ότι μπορεί να καταστρέφει ζωές νέων ενεργών ανθρώπων που νόσησαν ήπια. Πολιτεία και επιστημονικά όργανα, ενημερώστε τους υγειονομικούς εν τέλει (θα μου πεις, εδώ για το monkeypox, που πλέον έχει και εγχώρια μετάδοση, και κανείς δεν ενημερώνει ενώ το βλέπεις να διαχέεται εκτός συγκεκριμένων ομάδων και να μπαίνει αυξανόμενα στην κοινότητα, παγκοσμίως- μόνο χτες είχε περισσότερα κρούσματα από ό,τι όλον τον Μάιο…).

5. Οι μάσκες εξακολουθούν να προστατεύουν και είναι απαραίτητες όταν βρεθείς σε περιβάλλον ασαφούς υγειονομικού υποβάθρου: είτε αυτό είναι κλειστός χώρος που δεν ξέρεις ποιος ήταν μέσα, ή ανοιχτός χώρος στον οποίο συνομιλείς από κοντά με τον τριτοξάδερφο που μόλις προσγειώθηκε για διακοπές, και κυκλοφορεί χαρούμενος με την λοίμωξή του από κορωνοϊό επειδή «δεν του είπε και κανείς να μείνει σπίτι και τέλος πάντων για λίγες μέρες ήρθε στο χωριό και πρέπει να πάει στο καφενείο για να τους δει όλους και να μου φιλήσεις τη γυναίκα και τα παιδιά, έλα να σε φιλήσω και σένα σταυρωτά». Ενίοτε βέβαια έρχεται ο άλλος ανυποψίαστος στο χωριό και συναντά στο καφενείο τον ντόπιο ιό, δεν κάνει τέτοιες διακρίσεις ο ιός.

Η δαιμονοποίηση της μάσκας («ήταν μεγάλος μπελάς αλλά νομίζω τελειώνει η πανδημία») προσφέρει κακές υπηρεσίες. Επειδή η μάσκα είναι ένα απλό θαυμάσιο εργαλείο ατομικής και κοινωνικής προστασίας, ατράνταχτα τεκμηριωμένο αυτό πλέον. Επειδή η ίδια η πολιτεία γνωρίζει ότι πρέπει να την επαναφέρει σε κλειστούς χώρους και να εφαρμόσει αυστηρά την χρήση της. Επειδή η απλή «σύσταση» για χρήση της είναι τακτική Ποντίου Πιλάτου.

6. Απαιτείται σωφροσύνη στον δημόσιο λόγο, ειδάλλως κρείττον του λαλείν το σιγάν. Η απουσία στοιχείων ΑΚΟΜΗ, δεν σημαίνει απουσία δραστικότητας. Τα προγνωστικά μοντέλα είναι για να κάνεις υποθέσεις και να προετοιμάζεσαι, και όχι για να γίνεσαι αρεστός στον κόσμο.  Η ασυντόνιστη γραμμή και η αμετροέπεια σημαντικών επιστημόνων είναι αυτή που εν τέλει κλονίζει την εμπιστοσύνη του κόσμου, όχι η δική μου η γκρίνια. Σεβαστοί μου επιστήμονες και δάσκαλοι, αναλύστε την θεωρητική βάση, παρουσιάστε στοιχεία (αλλά να είστε και ενήμεροι μέχρι τα πλέον πρόσφατα στοιχεία), εξηγείστε κινδύνους, ερμηνεύστε τα πιθανά μελλοντικά ενδεχόμενα, ενημερώστε τέλος πάντων υπεύθυνα. Αλλιώς, δεν είναι υποχρεωτικό να βγείτε σε τηλεοπτικό παράθυρο.

7. Ο ιός παραμένει συστηματικά μπροστά μας στην εξέλιξή του, και μέχρι να καταλάβουμε την επίδραση των Όμικρον 4 και Όμικρον 5, κάποιοι αρχίζουν να ανησυχούν για ένα Όμικρον 2.75 που έχει κι άλλες μεταλλάξεις σε κρίσιμα σημεία, και αρχίζει να σκάει μύτη σε Ινδία, Βρετανία, Ωκεανία. Μπορεί να αποδειχθεί ασήμαντο και να εξαφανιστεί ή απλά ένα ακόμη Όμικρον (αλλά αν επικρατήσει και κάνουμε επικαιροποιημένο εμβόλιο για Όμικρον 4 και 5, θα το πιάνει λιγότερο καλά σε σχέση με ένα επικαιροποιημένο εμβόλιο για Όμικρον 1, εδώ σε θέλω να πάρεις αποφάσεις!).

«Billions of daily mutation opportunities made possible by the complete disregard for prevention», που λέει και ο Diego Bassani.

Οπότε, η πανδημία δεν λήγει ούτε τον Σεπτέμβριο, ούτε, δεν ξέρω κι εγώ πότε. Λήγει όταν τύχει από το στέλεχος του ιού που θα επικρατήσει (άρα εξαρτάται από τον ιό) ή όταν κάνουμε αυτά που πρέπει, στην κοινότητα (και όχι με το μυαλό στις κλίνες ΜΕΘ που θα καλυφθούν), έτσι ώστε να μπορεί ακόμη και ο ευπαθέστερος να συνεχίσει την ζωή του χωρίς μείζονα εμπόδια από τον ιό. Και δεν βλέπω να είμαστε σύντομα σε τέτοια φάση. Με ευθύνη, κυρίως, δική μας (και φυσικά όχι μεμονωμένα ελληνική).

8. Οι κλειστοί χώροι θέλουν τον κατάλληλο αερισμό. Όλος ο Δυτικός κόσμος, με τον οποίο θέλουμε να συγκρινόμαστε και στον οποίο θέλουμε να ανήκουμε, επενδύει στον καθαρό αέρα, με φυσικούς ή τεχνητούς τρόπους. Ναι, θα πρέπει να το επιβάλλει η πολιτεία και στους εργασιακούς χώρους, δημόσιους και ιδιωτικούς και φυσικά στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ναι, θα κοστίσει και θα δυσαρεστήσει. Αλλά θα κοστίσει πολύ λιγότερο από όσο θα κόστιζαν οι εκατομμύρια λοιμώξεις που θα αποφευχθούν, οι θάνατοι, οι νοσηλείες σε ΜΕΘ, οι αναπηρίες. Ακόμη και στυγνά οικονομικά να το δει κανείς δηλαδή… 

Οπότε, αν κάποιος κλειστός χώρος σας ανήκει και τον επισκέπτονται ξένοι, είτε είναι το σπίτι σας, ή η επιχείρησή σας ή το κατάστημά σας ή το γραφείο σας, σεβαστείτε τον εαυτό σας και την ανθρώπινη ζωή. Φροντίστε να πιέσετε και την πολιτεία προς αυτή την κατεύθυνση, τώρα που έρχονται και εκλογές. Ρωτήστε κόμματα και υποψήφιους, τι σκοπεύουν να κάνουν γι” αυτό (αν και ήταν εκπληκτική η ομόφωνη σιγή περί της ανάγκης μάσκας έως τώρα). Ρωτήστε και από τα ΜΜΕ, είναι μια ουσιαστική, κρίσιμη ερώτηση. Για κάποιους ενδέχεται να αποδειχθεί ερώτηση ζωής. Και μην δεχθείτε εύκολες απαντήσεις ότι τάχα μου ο ιός είναι τόσο μεταδοτικός πια που δεν έχει νόημα. Το αντίθετο ακριβώς ισχύει, επειδή είναι τόσο μεταδοτικός, έχει ακόμη περισσότερο νόημα.

9. Το μακροπρόθεσμο αποτύπωμα του ιού παραμένει άγνωστο. Ακόμη κι αν αυτό ήταν «μόνο» το Long Covid. Και δεν μιλάω καν για την αυξανόμενη ερευνητική συσχέτιση της όποιας νόσησης από τον ιό με μακροπρόθεσμα τρομακτικά νευρολογικά επακόλουθα (δεν θες να μάθεις τι είναι το αμυλοειδές και τι θα κάνει στο νευρικό σου, και όχι μόνο, σύστημα). Και δεν μιλάω καν για μελέτες που δείχνουν ότι αν νοσήσεις 2 φορές, διπλασιάζεται ο γενικός κίνδυνος να πεθάνεις το επόμενο διάστημα, κι αν νοσήσεις 3 φορές, ακόμη περισσότερο. Κρατάω επιφυλάξεις για το απόλυτο κάποιων από αυτές τις μελέτες. Αλλά δεν τις αγνοώ. Και η επιστημονική κοινότητα και η πολιτεία οφείλουν να μην αγνοούν το απρόβλεπτο ενός ιού που ποτέ δεν μάθαμε καλά και τον ακολουθούμε ασθμαίνοντας.

10. Ο ιός μεταδίδεται μέσω αλυσίδων, που θέλουν σπάσιμο. Οι αλυσίδες σπάνε, μεταξύ άλλων, με την έγκαιρη διάγνωση και ιχνηλάτηση και απομόνωση. Αυτά τα smart app που δεν αναπτύξαμε ποτέ, αυτή την ενημέρωση για την σημασία της προστασίας του διπλανού μας που δεν έγινε ποτέ, αυτές τις ομάδες κρούσης που ελάχιστα αναπτύξαμε και εκπαιδεύσαμε (και αυτές που χρησιμοποιήθηκαν τις εξαντλήσαμε στην δουλειά), αυτά τα συγχωροχάρτια σε παρανομούντες απέναντι σε μέτρα και σε εργοδότες που επαναφέρουν άρον άρον θετικούς εργαζόμενους στην δουλειά, αυτή την αισιοδοξία πως ο λαμπερός ήλιος, το τσίπουρο και το ελληνικό κάλλος θα μας σώσουν. Όποια προετοιμασία κάνουμε για αύριο, ή τον επόμενο μήνα ή το επόμενο τρίμηνο, δεν θα πάει χαμένη. Στην καλύτερη περίπτωση θα χρησιμοποιηθεί σε άλλους τομείς της δημόσιας υγείας και θα μας μείνει κληρονομιά για μελλοντικές πανδημίες. Στην χειρότερη περίπτωση που λέει και ο Drosten, «It Could Take a Few More Winters».

«Οι επόμενες δύο εβδομάδες θα είναι κρίσιμες»

Το βιβλίο του Γιώργου Παππά, Οι επόμενες δύο εβδομάδες θα είναι κρίσιμες, αποτελεί μια αφήγηση για όσα συνέβησαν τα τελευταία δύο χρόνια και μια πυξίδα για το μέλλον της ανθρωπότητας. Είναι μια ματιά στους φόβους, τις ελπίδες, τα συναισθήματά μας, στον τρόπο που καλούμαστε να προσαρμοστούμε στις μεγάλες προκλήσεις της ζωής.

Είναι ένα βιβλίο για το μέλλον μας στον αιώνα των πανδημιών: