Είναι Αύγουστος του 1965 και οι New York Times αφιερώνουν ολοσέλιδη κριτική στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Αναφορά στον Γκρέκο».
Το βιβλίο μόλις έχει κυκλοφορήσει από τον θρυλικό εκδοτικό οίκο Simon & Schuster σε μετάφραση από τα ελληνικά του καθηγητή Peter Bien. Ο Bien είναι ομότιμος καθηγητής της Αγγλικής και της Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ντάρτμουθ των ΗΠΑ και ένας από τους πιο γνωστούς παγκοσμίως μελετητές του Καζαντζάκη (εδώ μπορείτε να διαβάσετε και μια συνέντευξή του).
Η κριτική των New York Times ξεκινάει με μια φράση μεγάλης σημασίας: «Μπορεί να είναι δύσκολο να αναπνεύσεις τον αέρα του κόσμου του Καζαντζάκη. Μια τέτοια δημιουργική ορμή, σε συνδυασμό με τον αμείλικτο δογματισμό της, προκαλεί εξ ορισμού αντανακλαστικά αντίστασης.»
Και συνεχίζει: «Όλα τα προηγούμενα έργα του (Ζορμπάς, Τελευταίος Πειρασμός, Ασκητική, Οδύσσεια) κέρδισαν ανεπιφύλακτα θετικές κριτικές, αλλά και επιφυλακτική συναίνεση. Με το νέο του έργο, όμως, ο ίδιος ο άνθρωπος επιβάλει την αποδοχή. Εδώ όλα είναι φωτισμένα, αναπόφευκτα και σωστά. Στην παρουσία ενός γίγαντα (αναφέρεται στον Καζαντζάκη) δεν χρειάζεται να είμαστε φειδωλοί στους επαίνους. Όταν λέω ότι αυτό το βιβλίο είναι αριστουργηματικό, εννοώ ότι θα μπορούσε με άνεση να σταθεί δίπλα στον Ρουσσώ και ακόμα και ο Γκαίτε θα το σεβόταν».
Η αποθέωση των New York Times συνεχίζεται εστιάζοντας στη μοναδικότητα της γραφής του Καζαντζάκη: «Τίποτα δεν είναι γενικό, τίποτα δεν είναι ασαφές. Όλα μπορείς να τα νιώσεις, να τα μυρίσεις, να τα γευτείς. […] Το κίνητρο του συγγραφέα είναι η θέλησή του να συγκεράσει το φως με το σκοτάδι και να προβλέψει τη μορφή που θα πάρει η εναρμόνισή τους».
Και τελειώνει η κριτική: «Τα «γεράματα» δεν βρήκαν τον συγγραφέα σε μια ήρεμη αναπόληση, ούτε οργισμένο σαν τον Γέιτς για τη νύχτα που έρχεται. Βρήκαν τον Καζαντζάκη να στρέφει την πειρατική του πλώρη προς τον σκοτεινό ορίζοντα, με τον Οδυσσέα για σύντροφό του.»
Στη λεζάντα της σχεδόν μυστικιστικής φωτογραφίας που συνοδεύει την κριτική, έγραψε η δημοσιογράφος και συγγραφέας Mary Renault: «Ποτέ μέχρι σήμερα δεν έχει αγαπηθεί τόσο έντονα το ελληνικό τοπίο».
*Εδώ βλέπετε το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο της πρώτης εκείνης έκδοσης του Simon & Schuster το 1965:
ΥΓ: Εδώ θα βρείτε το βιβλίο στα ελληνικά.