της Μαρίζας Ντεκάστρο
Ο κατάλογος της ομαδική έκθεσης Το ημερολόγιο μιας μοδίστρας, μια φανταστική βιογραφία, την οποία επιμελήθηκε η Έφη Φαλίδα την άνοιξη του 2017 στη γκαλερί a. antonopoulou.art, είναι πολύ διαφωτιστικός.
Οι εικαστικοί καλλιτέχνες που πήραν μέρος εκθέσαν και έγραψαν για την κοινωνική ισχύ του ρούχου, το δικαίωμα στον εκδημοκρατισμό μέσω της μόδας, το τελετουργικό της λήψης των μέτρων, το κόψιμο του πατρόν που αποτυπώνει στο χαρτί τη μνήμη κάποιων κινήσεων ακριβείας, την πρόβα, τη ραφή. Τέλος, αναφέρονται στο σώμα που υποδέχεται το προστιθέμενο στοιχείο (το ένδυμα) που θα το κάνει αποδεκτό και την υποκειμενική εμπειρία που νιώθουμε φορώντας ρούχα.
Από το δοκίμιο του Όσκαρ Ουάιλντ, The philosophy of Dress (πρώτη δημοσίευση New York Tribune, 1885, ελληνική εκδ. Κοβάλτιο, 2019) σημείωσα: Η ομορφιά στο ρούχο, όπως και στη ζωή, πηγάζει πάντοτε από την ελευθερία. Ένα φόρεμα θα πρέπει να ακολουθεί κάθε στιγμή τους ελιγμούς της κοπέλας που το φοράει, να αναπαράγει επακριβώς τη μελωδία κάθε κίνησης και τη χάρη κάθε χειρονομίας.
Τούτες οι αναγνώσεις με οδήγησαν να προσεγγίσω το νεανικό μυθιστόρημα Κόκκινη μεταξωτή κορδέλα, της Lucy Adlington, όχι αποκλειστικά ως ανάγνωσμα για νέους που αναφέρεται στις φρικαλεότητες των στρατοπέδων εξόντωσης των ναζί, αφού αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η ιστορία, αλλά ως ένα είδος μυθιστορήματος/μελέτης για την απώλεια και την επανάκτηση της θηλυκότητας και εν γένει της γυναικείας υπόστασης σε ακραίες συνθήκες εγκλεισμού.
Στα στρατόπεδα τα ρούχα δεν είχαν ούτε ομορφιά ούτε χάρη, μελωδικές κινήσεις ήταν αδύνατες χωρίς ελευθερία και η ζωή ήταν με ερωτηματικό.
Το ένδυμα των κρατουμένων, η ριγέ στολή για όλους ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Κάποιος διεστραμμένος θα μπορούσε να πει ότι η κοινή αμφίεση ήταν ένδειξη δημοκρατικής αντιμετώπισης του πλήθους των κρατουμένων από το ναζιστικό καθεστώς.
Η Έλλα, η ηρωίδα της Adlington, δήλωσε την πρώτη μέρα της άφιξής της στο Ατελιέ Υψηλής Ραπτικής γνωστό και ως εργαστήριο ραψίματος του στρατοπέδου Μπέρτσγουντ (Άουσβιτς-Μπίρκεναου): Είμαι εκπαιδευμένη πατρονίστ, κόπτρια και ράφτρα, και «προσλήφθηκε» να δουλέψει εκεί. Φτιάχνω τα δικά μου σχέδια, και πράγματι σχεδίασε και έραψε ρούχα για τις υψηλές κυρίες του στρατοπέδου. Έψαξε να βρει χαρτί, μεζούρα, καρφίτσες, ψαλίδι, βελόνες, κουμπιά, παρακάλεσε, έκλεψε, τα αντάλλαξε με τσιγάρα και πέτυχε να ράψει γι’ αυτές αλλά και για κείνη, με κλεμμένο ύφασμα από το Πολυκατάστημα (το συγκρότημα Καναδάς όπου, σαν άλλη χώρα αφθονίας, συγκεντρώνονταν εκεί χιλιάδες τόνοι ρούχων από τα θύματα), το φόρεμα της απελευθέρωσης.
Η δουλειά της Έλλας συνόψιζε την επιθυμία των γυναικών κρατουμένων να γίνουν ξανά γυναίκες. Γι’ αυτό και τη βοήθησαν ώστε το κοινό τους όνειρο να γίνει πραγματικότητα.
Το όνειρο, όμως, ήταν έρμαιο των προσωπικών μεταπτώσεων, της κακίας, της ζήλιας, της προσπάθειας καθεμιάς από τις ράφτρες «συναδέλφους» να κρατηθεί ζωντανή.
Τα μέρη
Πράσινο, Η απώλεια μέσω της μεταμόρφωσης.
…Μετά μας έκοψαν τα μαλλιά. Μας τα έκοψαν από τη ρίζα. Μας τα ξύρισαν με στομωμένα ξυράφια. Μας έδωσαν κάτι κουτσουρεμένα τριγωνικά πανιά για κεφαλομάντηλα…Πήραμε κάτι ριγέ φουστάνια από τσουβάλι… Τρέχαμε ντυμένες στα ριγέ τριγύρω σαν αγέλη από αφηνιασμένες ζέβρες…
Κίτρινο, Ιστορίες από τα παλιά και ελπίδες.
Στις βραδινές παρουσίες, σήκωσα το κεφάλι μου και τόλμησα να κοιτάξω ψηλά. Μικρά σημάδια κίτρινων αστεριών φαίνονταν ανάμεσα στις στήλες του καπνού που έφταναν ψηλά στον φωτεινό πορτοκαλένιο ουρανό. Ήταν στ’ αλήθεια ο ίδιος ουρανός που απλωνόταν και πάνω από την παλιά μου ζωή;… Κι εκείνη (η γιαγιά η μοδίστρα) μήπως καθόταν στο τραπέζι της κουζίνας περιμένοντας να μπουκάρω μέσα- Γεια σας! Γύρισα! Για πόσο καιρό θα με περίμενε; Μέχρι να γυρίσω, φυσικά.
Κόκκινο, Η κορδέλα.
« Τι είναι αυτό;» ρώτησε δήθεν αθώα (η κάπο).
«Κορδέλα».
«… Αυτό που θέλω να μάθω είναι γιατί τη φοράς εσύ».
«‘Ήθελα να είμαι όμορφη».
Είπα πως ήθελα να είμαι όμορφη.
Χτύπημα!
Γκρι, Το φόρεμα.
…Έβγαλα την κορδέλα από το κρυφό πουγκί μου… Ένα φόρεμα εμφανίστηκε στο μυαλό μου. Κι άρχισα να το σχεδιάζω με λέξεις… Το φόρεμα θα ήταν από φίνο απαλό γκρι ύφασμα, από μαλλί και μετάξι, με έναν χαλαρό γιακά… και μια μακριά φούστα που θα έφτανε μέχρι κάτω στα πόδια… Στο πάνω μέρος μια αραχνοΰφαντη δαντέλα, κεντημένη με ασημένιες σταγόνες. Στους ώμους, ένα σύννεφο με πούπουλα από μαραμπού.
Λευκό, Το χιόνι, η πορεία, η απελευθέρωση.
«Τι είδους φόρεμα;»
«Ένα φόρεμα για την Απελευθέρωση. Για να το φορέσω όταν βγω από δω μέσα, εντάξει;»
Όταν ράβετε, να είστε όσο πιο ελκυστική γίνεται. Φορέστε ένα καθαρό φόρεμα. Κάτι παρόμοιο σημείωνε στο τετράδιο της η μαθήτρια Μαρίκα Χ. της Σχολής Ραπτικής Τσοπανέλη στην Αθήνα το 1958.
Ροζ, Καινούρια ζωή
…Το ροζ σου φτιάχνει τη διάθεση. Είναι χαρούμενο χρώμα.
Το καλύτερο σχετικά με το ροζ χρώμα ήταν ότι λειτουργούσε σαν αντίδοτο στον πόλεμο. Ποτέ δεν θα έβλεπες έναν δικτάτορα να εκτοξεύει μίσος από μια ροζ εξέδρα. Ούτε ροζ σημαίες να κυματίζουν πάνω από κατακτημένες πόλεις. Δεν υπήρχε μυστική αστυνομία ούτε τάγματα εφόδου ή φρουροί βασανιστές ντυμένοι στα ροζ…
Κάθε κορίτσι μέσα στην Κόκκινη μεταξωτή κορδέλα φωτίζει πιθανές ηθικές επιλογές για την επιβίωση και την επικράτηση. Όλοι μας κάνουμε σε κάποιο βαθμό επιλογές, τόσο στη ρουτίνα της καθημερινότητας όσο και σε ακραίες συνθήκες. Στο Άουσβιτς καθένας αντέδρασε όσο καλύτερα μπορούσε. Κάποιες φορές το καλύτερο που μπορούσαν να κάνουν ήταν αξιοθαύμαστο. Κάποιες φορές ήταν φριχτό, γράφει στον επίλογο η συγγραφέας και προσθέτει, απευθυνόμενη σ’ εμάς σήμερα δηλώνοντας ότι δεν μπορούμε να κρίνουμε τη συμπεριφορά ατόμων χωρίς να γνωρίζουμε γιατί έκαναν αυτό που έκαναν και κάτω από ποια πίεση βρέθηκαν. Νομίζουμε ότι οι απόψεις μας για το σωστό και την ηθική είναι καθαρές και σαφείς. Όταν διαβάζουμε μυθοπλασίες για το Ολοκαύτωμα ανακατεύονται…
INFO
Lucy Adlington
Κόκκινη μεταξωτή κορδέλα
Mτφρ. Αργυρώ Πιπίνη
Eκδ. Διόπτρα, 2019.
Το ημερολόγιο μιας μοδίστρας, μια φανταστική βιογραφία,
Ομαδική έκθεση
Eπιμ. Έφη Φαλίδα
Eκδ. Καπόν, 2018.
Ουάιλντ-Πόε
Η φιλοσοφία της ένδυσης και της επίπλωσης
Μτφρ. Λαμπριάνα Οικονόμου
Εκδ. Κοβάλτιο, 2019.
*Το άρθρο της Μαρίζας Ντεκάστρο δημοσιεύθηκε πρώτη φορά στον Αναγνώστη.