Απόσπασμα από «Το βιβλίο που θα ήθελες να είχαν διαβάσει οι γονείς σου».
Οι επιστήμονες έκαναν μια παρατήρηση κατά τη διάρκεια ενός πειράματος της ανταπόκρισης των μητέρων προς τα μωρά τους. Κι αυτό ήταν το πόσο δύσκολο ήταν για πολλές μαμάδες να μη χαμογελούν όταν κοιτούσαν το μωρό τους. Αυτό δείχνει πόσο ισχυρά είναι τα μηνύματα του βρέφους και πόσο καλά είμαστε προγραμματισμένοι να αντιδρούμε σ’ αυτά.
Είναι ένα ένστικτο που πρέπει να αφήνουμε ελεύθερο. Είμαστε γεννημένοι με την έμφυτη ικανότητα για διάλογο, για αλληλεπίδραση. Αυτή η διαδικασία αρχίζει από τη γέννηση και δεν σταματά. Ίσως να αρχίζει και νωρίτερα. Ίσως η διαδικασία της γέννας να είναι και αυτή μια μορφή αλληλεπίδρασης, μια μορφή ανταλλαγής, αλληλουχίας: συστολή ακολουθούμενη από παύση για ανάπαυση.
Στον διάλογο, η δράση ενός ατόμου παράγει μια αντίδραση που επέρχεται με τη σειρά της από το άλλο άτομο. Σε αυτή τη διαδικασία, όπου ο καθένας δρα με τη σειρά του, ο γονιός και το μωρό αλληλεπιδρούν με τους δικούς τους διαφορετικούς ρυθμούς.
Κατά τη διαδικασία συντονίζονται και μαθαίνει ο ένας από τον άλλο. Μαζί, τα βρέφη και οι γονείς τους αναπτύσσουν μοναδικά πρότυπα συνύπαρξης. Το μωρό και ο γονιός μπορούν να αναπτύξουν ένα συγκεκριμένο μοτίβο. Το ίδιο μωρό με τον άλλο γονιό μπορεί να αναπτύξει ένα διαφορετικό, με έναν αδελφό ένα άλλο και ούτω καθεξής. Κάθε σχέση έχει διαφορετικό μοτίβο.
Αυτά τα μοτίβα δεν καθοδηγούνται από τους ενήλικες αλλά συνδημιουργούνται μεταξύ μωρού και γονιού. Δεν παραμένουν σταθερά, αλλάζουν ανάλογα με τις διαθέσεις και το πόσα έχει να προσφέρει ο καθένας στον διάλογο. Μερικές φορές τα δύο άτομα που συμμετέχουν στον διάλογο «πιάνουν» ο ένας τον άλλο, και μερικές φορές όχι. Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει ο διάλογος αυτός να αναπροσαρμοστεί.
Ο τρόπος με τον οποίο θα καταλάβετε τι θέλει το παιδί σας είναι να το παρατηρήσετε, δοκιμάζοντας διαφορετικές προσεγγίσεις και αποκαθιστώντας την όποια ρήξη έχει δημιουργηθεί από τυχόν αποτυχημένες προσπάθειες, μέχρι να πετύχετε έναν ουσιαστικό διάλογο. Ίσως μάθετε να διαβάζετε μια συγκεκριμένη ματιά που σημαίνει «είμαι έτοιμος για ένα ακόμα χαμόγελο», ενώ κάποια άλλη στιγμή να διαπιστώσετε πως ένα παρόμοιο βλέμμα σημαίνει «πεινάω, τάισέ με».
Είναι πολύ φυσιολογικό να μην καταλαβαίνετε τι θέλει το μωρό που ξεσπάει σε κραυγές ή κάνει χειρονομίες, αλλά μπορείτε να ανταποκριθείτε με τον δικό σας τρόπο. Δεν είναι το περιεχόμενο αυτής της ανταλλαγής που έχει σημασία όσο το μοτίβο της επικοινωνίας που πετυχαίνουν μωρό και γονιός. Ένιωσα ανεπαρκής ως νέα μητέρα, όταν κάποιοι πιο έμπειροι γονείς μού είπαν ότι θα μπορούσα να ερμηνεύσω τα κλάματα του παιδιού και θα άρχιζα σύντομα να καταλαβαίνω πότε το παιδί διψάει ή ζεσταίνεται.
Τα κλάματα για μένα δεν ήταν μια φτωχή, ανεπαρκής γλώσσα. Ήταν ήχοι, μηνύματα διαφορετικού είδους, που απαιτούσαν την προσοχή, την παρατήρηση και την ανταπόκρισή μου. Δεν ήταν ένα ανύπαρκτο λεξικό για μωρά. Η επικοινωνία μας έγινε πιο εύκολη, όταν αρχίσαμε να δίνουμε χώρο και χρόνο η μια στην άλλη. Η παρατήρηση ήταν το βασικότερο εργαλείο στο μοτίβο της δικής μας επικοινωνίας.
Ένα μωρό μαθαίνει να επικοινωνεί και να συνδέεται με άλλους ανθρώπους, περνώντας χρόνο με την οικογένειά του, και τα μέλη αυτής της οικογένειας μαθαίνουν περνώντας χρόνο μαζί του, καθώς κάθε ζεύγος αναπτύσσει το δικό του μοναδικό σύστημα επικοινωνίας. Είναι μια τακτική που μοιάζει με τον τρόπο που αλληλεπιδρούν οι καλύτεροι stand-up κωμικοί, οι οποίοι «διαβάζουν» το κοινό τους και προσαρμόζονται σε αυτό για να δώσουν την καλύτερη δυνατή παράσταση. Κάθε ακροατήριο και κάθε μωρό είναι μοναδικό.
Μετά από μερικούς μήνες τα μέλη της οικογένειας και το μωρό γνωρίζουν καλύτερα ο ένας τον άλλο και έχουν μάθει πώς να επικοινωνούν με τρόπους που ταιριάζουν στον καθένα. Η παρατήρηση και η αλληλεπίδραση, δίνοντας ο καθένας χρόνο στον άλλο παίζουν σημαντικό ρόλο, αν και, ως επί το πλείστον, αυτή η διαδικασία γίνεται ασυνείδητα.
Αυτή είναι η ιστορία του Σάιμον:
Παρατηρώντας τον γιο μου, τον Νεντ, συνειδητοποίησα πως επικοινωνούσε μαζί μου από την πρώτη στιγμή. Δεν μπορούσα να καταλάβω πάντα αυτά που μου έλεγε, αλλά η παρατήρηση με βοήθησε να το πετύχω. Σταδιακά κατάφερα να ξεχωρίζω ποια μηνύματα απαιτούσαν από εμένα να ανταποκριθώ άμεσα και ποια ήταν λιγότερο επείγοντα.
Ο Νεντ μόλις έκλεισε τα δύο και πλέον χρησιμοποιεί αρκετές λέξεις και φτιάχνει σύντομες προτάσεις. Αλλά ακόμα δεν είναι σε θέση να ξέρει πάντα τι ακριβώς θέλει – οπότε πρέπει να συνεχίσουμε την προσεκτική παρατήρηση για να «πιάνουμε» τα μηνύματά του.
Το περασμένο Σαββατοκύριακο, βρισκόμαστε σε ένα εστιατόριο με μια άλλη οικογένεια που έχει μεγαλύτερα παιδιά. Ο Νεντ τούς μιλούσε και έπαιζε μαζί τους με μεγάλη χαρά. Κάποια στιγμή παρατηρήσαμε ότι ο Νεντ έστρεψε το βλέμμα του αλλού, στο κενό. Είχε σταματήσει να κοιτάζει τα παιδιά. Έχοντας μάθει τον γιο μας μέσω της παρατήρησης, ξέραμε ότι αυτό το βλέμμα σήμαινε πως είχε βαρεθεί και πως ήθελε να ησυχάσει για λίγο. Αν δεν τον είχαμε παρατηρήσει και δεν ξέραμε πώς να του φερθούμε, ο Νεντ θα ξεσπούσε σε κλάματα και θα μπορούσε να φτάσει ακόμα και σε μια έκρηξη θυμού.
Εκείνη τη φορά το παρατήρησα, οπότε σηκώθηκα και τον ρώτησα αν ήθελε να πάμε μια βόλτα. Εκείνος συμφώνησε με ένα νεύμα. Τον έβγαλα από το καρεκλάκι του, τον πήρα αγκαλιά και τον έβγαλα από το εστιατόριο. Καθίσαμε στο γρασίδι έξω από το εστιατόριο και στηρίχθηκε για λίγο πάνω μου. Έπειτα σηκώθηκε και άρχισε να κόβει λουλουδάκια και να μου τα δίνει. Αρχίσαμε να παίζουμε ένα δικό μας παιχνίδι: Κάθε φορά που μου έφερνε ένα λουλούδι, του έδινα έναν αριθμό, ένα λουλουδάκι, δύο λουλουδάκια, τρία λουλουδάκια… Μετά από λίγο, πήρε τα λουλούδια από τα χέρια μου και άρχισε να μου τα ξαναδίνει ένα ένα.
Ο Νεντ είχε ηρεμήσει και συμμετείχε πλήρως στο παιχνίδι μας. Το κενό εκείνο βλέμμα είχε εξαφανιστεί. Όταν τελείωσε το παιχνίδι με τα λουλούδια, άρχισε να κοιτάζει γύρω του, αναζητώντας κάτι άλλο που θα του τραβούσε την προσοχή. Τότε του είπα: «Θέλεις να πάμε πάλι μέσα και να τελειώσουμε το φαγητό μας;» Εκείνος συμφώνησε κουνώντας το κεφάλι, πήρε το χέρι μου και με οδήγησε μόνος του στο τραπέζι μας.
Αυτό που με εξέπληξε ήταν ότι δεν με ενόχλησε καθόλου που χρειάστηκε να φύγω με τον Νεντ από την παρέα μου, γιατί η σχέση μου μαζί του είναι πολύ ισχυρή. Με έχει διδάξει να επικοινωνώ σε ένα σωματικό επίπεδο, να τον παρατηρώ και να καταλαβαίνω τι νιώθει και τι έχει ανάγκη κάθε φορά.
Όταν ένα μωρό επιδρά ελάχιστα στη ζωή των γονιών του, όταν δεν είναι απαιτητικό, όταν είναι «εύκολο» ή «βολικό», συχνά το θεωρούμε ως κάτι θετικό, ανάλογα με τη φιλοσοφία που ασπαζόμαστε για το μεγάλωμα των παιδιών. Αλλά ο χειρισμός του μωρού σας ώστε να έχει την ελάχιστη δυνατή επίδραση στη ζωή σας είναι απάνθρωπος. Πρέπει να επιτρέψετε στο παιδί να επηρεάσει τη ζωή σας. Αν δεν το κάνετε, το παιδί σας θα καταφύγει στην υπερπροσπάθεια ώστε να νιώσει πως ανήκει στο σύστημα της οικογένειας. Η διαδικασία αυτή θα του στερήσει την αίσθηση του εαυτού του και ένα μέρος από την ανθρωπιά του – όπως ίσως κι εμείς χάσαμε ένα μέρος της ανθρωπιάς μας όταν ήμαστε μωρά.
Τα μωρά δεν χρησιμοποιούν λέξεις, μαθαίνουμε όμως πώς να τα καταλαβαίνουμε, παρατηρώντας τα. Αν επιμείνουμε σε αυτή την τακτική της παρατήρησης, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε και να προσεγγίσουμε περισσότερο τα παιδιά μας, σε όποια ηλικία κι αν είναι.
Άσκηση: Πώς θα βελτιωθείτε στον διάλογο
Για να βελτιώσετε την ικανότητά σας στον διάλογο, σκεφτείτε με ποιον τρόπο ακούτε και παρατηρείτε το μωρό, το παιδί σας ή κάποιον ενήλικο όταν μιλάτε μαζί του. Θα διαπιστώσετε ότι όταν συμβαίνει αυτό παρατηρείτε τις κινήσεις του, τον τόνο της φωνής, τις χειρονομίες και τις εκφράσεις του, συγκεντρώνετε τη σκέψη σας σε ό,τι σας λέει και πιθανόν να διακρίνετε ακόμα και τα συναισθήματα που σας γεννά η επαφή σας με το άτομο αυτό.
Τι είναι, λοιπόν, αυτό που μπορεί να σας εμποδίσει να ακούσετε με προσοχή και να παρατηρήσετε όλα τα παραπάνω; Πολύ συχνά παρεμβάλλεται η βιασύνη σας να προετοιμάσετε την απάντησή σας ή η τάση σας να παρασυρθείτε από κάποια άλλη αιφνίδια σκέψη και να αφαιρεθείτε. Φυσικά, αυτό μέχρι έναν βαθμό είναι φυσιολογικό, αλλά το πρώτο βήμα για να μη γίνει συνήθεια και κανόνας είναι να παρατηρήσετε πότε αφαιρείστε και παύετε να παρακολουθείτε τον συνομιλητή σας ή το μωρό σας – και, φυσικά, έχοντας διαπιστώσει ότι έγινε κάτι τέτοιο, να επαναφέρετε την προσοχή σας στον διάλογο. Με λίγη εξάσκηση θα γίνετε καλύτερος ακροατής και ισότιμος εταίρος στη διαδικασία του διαλόγου.
ΥΓ: Αν θέλετε να διαβάσετε κι άλλα ενδιαφέροντα πράγματα για την ανατροφή των παιδιών, ανακαλύψτε «Το βιβλίο που θα ήθελες να είχαν διαβάσει οι γονείς σου».
Αν ψάχνετε κι άλλα βιβλία για την ανατροφή των παιδιών, έχουμε τρεις ακόμα πολύ αξιόλογες προτάσεις.